مس، با کاربردهای گسترده از انرژی های پاک تا فناوری های ارتباطی، جایگاه بی بدیلی در اقتصاد جهانی دارد. ایران با ذخایر 30 میلیون تنی و شرکت ملی صنایع مس (فملی) به عنوان بازیگر کلیدی، با تولید سالانه 450 هزار تن مس، نه تنها نیاز داخلی را پوشش میدهد، بلکه در چشم انداز جهانی نیز حضوری پررنگ دارد. رشد 9 درصدی استخراج و رکوردشکنی تولید کاتد مس در سال 1403، همراه با سهم 70 درصدی این محصول در فروش داخلی، گواهی بر نقش محوری فملی در بهرهبرداری بهینه از منابع معدنی کشور و رقابت پذیری در بازارهای بين‌المللی است.

مس یکی از فلزات اساسی است که به‌طور طبیعی در سنگ‌های معدنی یافت می‌شود. این فلز در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارد. استخراج مس از معادن با استفاده از روش‌های مختلفی مانند استخراج روباز، زیرزمینی، لیچینگ، ذوب و الکترو وینینگ انجام می‌شود. انتخاب روش بستگی به نوع و عمق سنگ معدن دارد. در صنعت مس ایران، تولید بیشتر با ترکیب روش‌های پیرومتالورژی و هیدرومتالورژی صورت می‌گیرد. این ترکیب روش‌ها به فملی کمک می‌کند تا به‌طور بهینه از منابع معدنی بهره‌برداری کند.

مس به‌عنوان یک فلز بسیار مهم در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارد. از جمله مهم‌ترین کاربردهای آن می‌توان به استفاده در صنعت برق به‌عنوان هادی الکتریکی، ساخت و ساز برای لوله‌کشی آب و گاز و سیستم‌های تهویه، صنعت خودرو برای سیم‌کشی و رادیاتورها، مخابرات برای تولید کابل‌ها و تجهیزات ارتباطی، و انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره کرد. این کاربردهای گسترده نشان‌دهنده اهمیت بالای مس در دنیای امروز است.

مصرف مس در جهان به این صورت تقسیم می‌شود که ۳۲ درصد آن در تجهیزات الکتریکی، ۲۶ درصد در ساختمان‌سازی، ۱۷ درصد در زیرساخت‌ها، ۱۳ درصد در حمل‌ونقل و ۱۲ درصد در صنایع دیگر به‌کار می‌رود. این نشان‌دهنده تنوع بالا در کاربرد این فلز در صنایع مختلف است.

 در سطح جهانی، بزرگ‌ترین ذخایر مس در کشورهای شیلی، پرو و استرالیا قرار دارد. شیلی با ۲۰۰ میلیون تن ذخیره مس، بیشترین ذخایر را دارد، سپس پرو با ۱۲۰ میلیون تن و استرالیا با ۱۰۰ میلیون تن قرار دارند. ایران نیز با ذخایر ۳۰ میلیون تنی مس در این زمینه از کشورهای دیگر عقب نیست. از نظر تولید، شیلی با ۵.۷ میلیون تن، پرو با ۲.۴ میلیون تن و چین با ۱.۷ میلیون تن بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مس در دنیا هستند. چین، همچنین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده مس جهان است که ۵۰ درصد از تقاضای جهانی را تأمین می‌کند. پس از چین، آمریکا و آلمان به ترتیب ۸ درصد و ۵ درصد از تقاضای جهانی مس را دارند.

 در سطح جهانی، شیلی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده مس با ۲۸ درصد از سهم صادرات جهانی شناخته می‌شود. پس از آن، پرو با ۵ درصد و کنگو با ۳ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در مقابل، بزرگ‌ترین واردکننده مس در جهان چین است که سالانه ۱۰ میلیون تن مس وارد می‌کند. آلمان و آمریکا به ترتیب با ۱.۵ میلیون تن و ۱.۲ میلیون تن در جایگاه‌های بعدی بزرگ‌ترین واردکنندگان مس قرار دارند.

 شرکت ملی صنایع مس ایران (فملی) در سال ۱۳۵۱ تأسیس شد. این شرکت ابتدا با نام "شرکت سهامی معادن مس سرچشمه رفسنجان شناخته می‌شد. در سال ۱۳۵۵ نام شرکت تغییر یافت و به "شرکت ملی صنایع مس ایران" تبدیل شد. بهره‌برداری از کارخانه‌های فملی در سال ۱۳۶۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۱ سهام فملی به سازمان ایمیدرو منتقل شد. همچنین در سال ۱۳۸۵، فملی در بورس تهران پذیرفته شد. این شرکت در حال حاضر مرکز اصلی خود را در تهران دارد و فعالیت‌های آن در شهرهای سرچشمه، سونگون و شهر بابک متمرکز است.

فملی معادن بزرگی در ایران دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به معدن سرچشمه  اشاره کرد. این معدن سالانه بیش از ۲۰۰ هزار تن مس خالص تولید می‌کند. دیگر معادن فملی شامل سونگون با ۱۵۰ هزار تن و مس میدوک با ۱۰۰ هزار تن تولید مس هستند. این معادن منابع اصلی تأمین مس در کشور محسوب می‌شوند. فملی محصولات مختلفی تولید می‌کند که از آن جمله می‌توان به کاتد مس، مفتول مس و کنسانتره طلا و نقره اشاره کرد.

کاتد مس مهم‌ترین محصول فملی است که تنها توسط این شرکت در ایران تولید می‌شود. در ۹ ماهه منتهی به ۱۴۰۳، کاتد مس ۷۰ درصد از فروش داخلی فملی را تشکیل داده است. در سال ۱۴۰۲ این میزان به ۷۹ درصد رسید. نرخ کاتد مس طبق قیمت‌های بورس لندن (LME) و دلار نیما تعیین می‌شود. علاوه بر کاتد، فملی مفتول مس و کنسانتره طلا و نقره را نیز تولید می‌کند. سهم مفتول مس از فروش داخلی فملی در ۹ ماهه اول سال ۱۴۰۳ حدود ۱۶ درصد بوده است، اما این محصول حاشیه سود بالایی ندارد. کنسانتره طلا و نقره نیز سهم ۵ درصدی از فروش داخلی فملی در همین دوره به خود اختصاص داده است.

هزینه تمام‌شده مس در فملی به‌دلیل مالکیت معادن، به‌طور کلی پایین‌تر از هزینه‌های معمول است. هزینه‌های اصلی این شرکت به خرید کنسانتره، قراضه و برخی مواد دیگر مربوط می‌شود. همچنین، فملی ملزم به پرداخت حقوق دولتی و عوارض مختلف است که سهم زیادی از هزینه‌های آن را تشکیل می‌دهند. در دوره ۹ ماهه منتهی به ۱۴۰۳، بهای تمام‌شده فملی به ۶۱ هزار میلیارد ریال رسید که در این میان، ۷۸ درصد مربوط به سربار، ۲۰ درصد به دستمزد و ۲ درصد به مواد مصرفی اختصاص دارد.

عملکرد فملی در سال ۱۴۰۳ رشد چشمگیری داشته است. عملیات استخراج مس با افزایش ۹ درصدی به حدود ۲۰۶ میلیون تن رسید که بالاترین رکورد تاریخ فعالیت شرکت بود. تولید کاتد مس نیز با رشد ۳ درصدی به ۲۱۸ هزار تن رسید و تولید مفتول مسی با جهش ۴۵ درصدی به ۶۷۳ هزار تن رسید. ارزش فروش فملی نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته است. تعداد نیروی انسانی شاغل در طرح‌های توسعه نیز ۱۲ درصد رشد کرده است.

فملی طرح‌های توسعه‌ای بزرگی را برای افزایش ظرفیت تولید خود در دست اجرا دارد. یکی از مهم‌ترین این طرح‌ها، "طرح جامع کیمیا" است که با هدف افزایش تولید کاتد مس به ۸۰۰ هزار تن در افق برنامه هفتم توسعه طراحی شده است. در این طرح، توسعه معادن و استخراج ۶۰۰ هزار تن مس نیز برنامه‌ریزی شده است. تأمین مالی این پروژه نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد که شامل ۱۰ میلیارد دلار ارز خارجی و ۵۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه داخلی می‌شود. برای تأمین مالی این پروژه، فملی از روش‌های ترکیبی شامل فاینانس خارجی، ارز حاصل از صادرات و خطوط اعتباری داخلی استفاده خواهد کرد.

با توجه به رشد چشمگیر در شاخص‌های تولید و فروش، فملی توانسته است جایگاه خود را در بازار داخلی و جهانی تقویت کند. این شرکت با به‌کارگیری روش‌های نوین تولید و افزایش ظرفیت تولید، می‌تواند سهم بیشتری از بازار جهانی مس را به خود اختصاص دهد. برنامه‌های توسعه‌ای فملی در راستای تحقق اهداف اقتصادی کشور و تحقق شعار "معدن به جای نفت" بسیار مهم است.

گزارش از: مهدی اکبری، کارشناس مدیریت مالی