به گزارش اقتصادروا؛ در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴، بازار جهانی اتانول با تمرکز مشخصی همراه بوده است؛ ایالات متحده و برزیل تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد از کل تولید جهانی را در اختیار داشته‌اند. آمریکا در این دوره روندی صعودی را تجربه کرده است؛ تولید اتانول در این کشور از حدود ۴۵.۹ میلیون تُن در سال ۲۰۲۲ به ۴۸.۴ میلیون تُن در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت. این رشد ناشی از افزایش ظرفیت تولید، بهره‌وری کارخانه‌ها و تقاضای داخلی و صادراتی بوده است.در مقابل، برزیل نیز از روند افزایشی قوی برخوردار شد؛ تولید از تقریباً ۲۶.۰ میلیون تُن در ۲۰۲۲ به ۲۹.۱ میلیون تُن در ۲۰۲۴ رسید که ناشی از توسعه فناوری‌های اتانول ذرت و گسترش استفاده صنعتی و سوختی آن است.اتحادیه اروپا با روندی نوسانی مواجه بوده است؛ تولید آن از ۴.۸ میلیون تُن در ۲۰۲۲ تا ۵.۰۸ میلیون تُن در ۲۰۲۳ اندکی افزایش یافت، اما در ۲۰۲۴ به دلیل محدودیت‌های عرضه مواد اولیه مانند چغندر و شکر، به ۴.۲۵ میلیون تُن بازگشت.هند و چین، اگرچه در مقیاس کمتر فعالیت می‌کردند، رشد پیوسته‌ای را ثبت کردند. هند از حدود ۴.۱۸ میلیون تُن در ۲۰۲۲ به حدود ۳.۵ میلیون تا ۳.۶ میلیون تُن تأمین/تولید نزدیک شد (با توجه به گزارش‌های خرید اتانول از کارخانه‌ها برای برنامه اختلاط سوخت) و چین نیز از ۳.۰ میلیون تُن در ۲۰۲۲ به حدود ۳.۹ میلیون تُن در ۲۰۲۴ رسید. این روندها نشان می‌دهند که بازار جهانی اتانول با محوریت آمریکا و برزیل در حال گسترش و تقویت است، در حالی که تولیدات اتحادیه اروپا در برابر فشارهای عرضه و محدودیت‌های سیاستی نوسانی باقی مانده‌اند و هند و چین مسیر توسعه‌ای رو به بالا را طی می‌کنند.

از سوی دیگر، تجارت جهانی اتانول نیز تحولات قابل‌توجهی داشته است. در سال ۲۰۲۴، کل صادرات اتانول آمریکا به حدود ۷.۱۹ میلیارد لیتر (معادل تقریبی ۱.۹ میلیارد گالن آمریکا) رسید. کانادا با در اختیار داشتن حدود ۳۶ درصد از صادرات آمریکا، به بزرگ‌ترین واردکننده از این کشور تبدیل شد؛ معادل تقریبی ۲.۰۴ میلیون تُن واردات. بریتانیا با سهم ۱۳ درصد، ۷۳۸ هزار تُن؛ هند با ۱۰ درصد، ۵۶۸ هزار تُن؛ اتحادیه اروپا (به‌صورت تجمیعی) با ۹ درصد، ۵۱۱ هزار تُن؛ و کلمبیا با ۸ درصد سهم، حدود ۴۵۴ هزار تُن از این صادرات را – که بر حسب لیتر معادل میلیون‌ها لیتر اتانول هستند – دریافت کردند. روند واردات در سال‌های اخیر، به‌ویژه در سال ۲۰۲۴، افزایشی بوده است که علت آن ترکیبی از تولید رکوردی در آمریکا، اهداف زیست‌محیطی کشورهای واردکننده و ناهمخوانی بین عرضه و تقاضای داخلی در برخی کشورها است.

تمرکز بازار تولید اتانول در آمریکا و برزیل، ریسک‌هایی مانند حساسیت به تغییرات قیمت غذا (ذرت، نیشکر)، سیاست‌های تنظیمی و اختلالات اقلیمی را برای زنجیره تأمین به همراه دارد، در حالی که رشد مصرف و واردات در کانادا، بریتانیا، هند، اتحادیه اروپا و چند کشور آسیای میانه و آمریکای لاتین نشان‌دهنده افزایش وابستگی به واردات است. این وضعیت، همراه با تغییرات سیاست‌های انرژی و اهداف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، زمینه‌ساز تحولات بعدی در بازار جهانی اتانول بوده و ارزیابی اثرات این روند بر قیمت، ظرفیت تولید و رقابت تجاری در سال‌های آینده ضروری به نظر می‌رسد.

روند صعودی صادرات اتانول در پنج سال اخیر

در بازه زمانی پنج‌ساله از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، ارزش صادرات اتانول در کشورهای اصلی تولیدکننده با روندی افزایشی همراه بوده است. در سال ۲۰۲۰، ایالات متحده آمریکا با صادراتی به ارزش حدود ۳.۵ میلیارد دلار، بزرگ‌ترین صادرکننده اتانول شناخته شد. این رقم در سال‌های بعد به ترتیب ۳.۷، ۳.۹، ۴.۱ و ۴.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت که نشان‌دهنده رشد مداوم و تقاضای بالای بازارهای بین‌المللی برای اتانول آمریکاست.

برزیل که در جایگاه دوم قرار دارد، صادرات خود را از ۲.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ آغاز کرد و با رشد مستمر در طول سال‌های بعد، به ۳.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید. این رشد بیانگر توسعه زیرساخت‌های تولید و سیاست‌های حمایتی این کشور برای تقویت صادرات است.

هند، به‌عنوان یک بازیگر نوظهور در بازار اتانول، صادرات خود را از ۴۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ به ۸۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ افزایش داد که نمایانگر ارتقای ظرفیت تولید و گسترش بازارهای صادراتی این کشور است. اتحادیه اروپا نیز روند افزایشی مشابهی را طی کرد و ارزش صادرات اتانول خود را از ۸۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ به ۱.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رساند که ناشی از به‌کارگیری فناوری‌های نوین و بهبود کیفیت محصولات است.

در نهایت، چین که در سال ۲۰۲۰ صادراتی به ارزش ۵۵۰ میلیون دلار داشت، با روندی پیوسته به یک میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری‌های گسترده و توسعه زیرساخت‌های تولید این کشور است.

این روند افزایشی ارزش صادرات اتانول در کشورهای مذکور، تأییدی است بر تقویت موقعیت آن‌ها در بازار جهانی اتانول. بر اساس گزارش‌های مؤسسه تحقیقاتی گراندمیو ریسرچ (۲۰۲۵) و داده‌های رسمی Growth Energy و USDA، پیش‌بینی می‌شود که با ادامه افزایش تقاضای جهانی برای سوخت‌های زیستی و محصولات مرتبط، این روند صعودی در سال‌های آینده نیز حفظ شود و ارزش صادرات اتانول در سال ۲۰۲۵ و پس از آن با رشد بیشتری همراه گردد. 

نقشه مصرف جهانی اتانول در صنایع مختلف

اتانول به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردش، در صنایع متنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرد و سهم مصرف آن در هر صنعت متفاوت است. بر اساس آخرین داده‌ها و گزارش‌های معتبر جهانی، بیشترین سهم مصرف اتانول متعلق به صنعت سوخت و انرژی است که حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد از کل اتانول تولیدی را به خود اختصاص می‌دهد. در این بخش، اتانول عمدتاً به‌عنوان سوخت زیستی یا افزودنی به بنزین در نسبت‌های مختلفی مانند E10، E15 و E85 مصرف می‌شود و کالاهای اصلی تولیدشده شامل سوخت‌های ترکیبی، بنزین‌های با درصد اتانول متغیر و سوخت‌های ژنراتور و نیروگاه‌های کوچک است.

پس از آن، صنایع شیمیایی و دارویی با سهمی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مصرف اتانول قرار دارند که در این صنایع، اتانول به‌عنوان حلال و ماده واسطه در تولید داروها، ضدعفونی‌کننده‌ها و ترکیبات شیمیایی به کار می‌رود. کالاهای اصلی این بخش شامل ضدعفونی‌کننده‌های پزشکی، محلول‌های دارویی، حلال‌های آزمایشگاهی و واکسن‌ها است.

صنایع غذایی و نوشیدنی نیز سهمی بین ۵ تا ۷ درصد از مصرف اتانول دارند که این مصرف بیشتر در تولید نوشیدنی‌های الکلی تخمیری و تقطیری، استخراج اسانس‌ها و افزودنی‌های خوراکی نمایان می‌شود. کالاهای اصلی تولیدشده در این حوزه شامل آبجو، شراب، ویسکی و انواع اسانس‌ها و طعم‌دهنده‌های خوراکی است.

در ادامه، صنایع آرایشی و بهداشتی با حدود ۵ درصد مصرف اتانول، از این ماده به‌عنوان حلال و نگه‌دارنده در تولید عطرها، لوسیون‌ها، اسپری‌ها و ژل‌های ضدعفونی‌کننده استفاده می‌کنند. سهم صنایع چاپ و رنگ از اتانول تقریباً ۲ تا ۳ درصد است و این ماده به‌عنوان حلال در جوهرهای چاپ، رنگ‌ها و لاک‌ها به کار می‌رود؛ کالاهای تولیدشده در این بخش شامل جوهرهای چاپ، رنگ‌های صنعتی و لاک‌های محافظ است.

همچنین، کاربردهای آزمایشگاهی و تحقیقاتی سهمی نزدیک به ۱ تا ۲ درصد از مصرف اتانول دارند که در این حوزه از اتانول به‌عنوان حلال، ضدعفونی‌کننده و ماده شیمیایی در فرآیندهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی استفاده می‌شود و کالاهای مرتبط شامل مواد شیمیایی آزمایشگاهی و محلول‌های بیوشیمیایی است.

این توزیع درصدی مصرف اتانول بر اساس داده‌های گزارش «مؤسسه تحقیقاتی گراندمیو ریسرچ ۲۰۲۵» و آمارهای جهانی تنظیم شده است. سهم اصلی مصرف در بخش سوخت و انرژی به دلیل حجم بالای استفاده در ترکیب با بنزین است که بخش عمده بازار را تشکیل می‌دهد، در حالی که صنایع دارویی و بهداشتی با توجه به اهمیت سلامت عمومی و همه‌گیری‌های اخیر، رشد قابل‌توجهی در تقاضای اتانول تجربه کرده‌اند. صنایع غذایی و نوشیدنی نیز به دلیل نیاز به اتانول برای فرآوری الکلی، سهم مهمی دارند، هرچند نسبت به بخش سوخت حجم کمتری را به خود اختصاص داده‌اند.

روندهای آینده نشان می‌دهد که با افزایش سیاست‌های زیست‌محیطی، توسعه فناوری‌های نوین و افزایش آگاهی‌های بهداشتی، سهم صنایع دارویی و بهداشتی از مصرف اتانول به مرور افزایش خواهد یافت و بازار اتانول در این حوزه‌ها بیش از پیش گسترش پیدا خواهد کرد.

چشم‌انداز رشد تولید اتانول در اقتصادهای بزرگ جهان

بر اساس گزارش چشم‌انداز صنعت اتانول ۲۰۲۵ انجمن سوخت تجدیدپذیر آمریکا، انتظار می‌رود تولید اتانول ایالات متحده در سال‌های پیش‌رو روندی صعودی و نسبتاً پایدار داشته باشد. ظرفیت تولیدی این کشور، با تکیه بر سیاست‌های حمایتی همچون «استاندارد سوخت‌های تجدیدپذیر» و توسعه فروش سوخت‌های با درصد اتانول بالاتر (مانند E15)، به محدوده‌ای بین ۴۹ تا ۵۰ میلیون تُن در سال برسد. این پیش‌بینی با اتکا به داده‌های تولید سال‌های اخیر و برآورد ظرفیت‌های توسعه‌ای انجام شده است.

در گزارش خبرگزاری رویترز درباره جهش تولید اتانول ذرت در برزیل، اعلام شده که تولید اتانول ذرت در منطقه مرکز-جنوب این کشور در فصل ۲۰۲۴/۲۵ با رشدی ۳۱ درصدی به حدود ۸.۱۹ میلیارد لیتر رسیده است. این روند، همراه با گسترش زیرساخت‌ها، زمینه را برای افزایش تولید سالانه کل برزیل تا سطحی در حدود ۳۰ میلیون تُن در افق ۲۰۲۷ فراهم می‌کند.

اتحادیه اروپا، با وجود رشد تدریجی در ظرفیت‌های فرآوری چغندر قند و غلات، همچنان با محدودیت منابع و نوسانات قیمت مواد اولیه روبه‌رو است. پیش‌بینی‌های مبتنی بر گزارش‌های کمیسیون اروپا نشان می‌دهد که تولید سالانه این اتحادیه در بازه ۴.۳ تا ۴.۵ میلیون تُن تثبیت خواهد شد، مگر آنکه سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری‌های جدید به اجرا درآید.

در گزارش برنامه ملی اختلاط سوخت هند که توسط دولت این کشور منتشر شده، هدف افزایش نسبت اختلاط اتانول در بنزین تا سطح ۲۰ درصد در سال ۲۰۲۵ تعیین شده است. همچنین طبق گزارش خبرگزاری رویترز درباره تخصیص مازاد برنج به تولید اتانول در هند، در سال جاری حدود ۵.۲ میلیون تُن برنج برای این منظور اختصاص یافته است. با تداوم این سیاست و افزایش ظرفیت پالایش، پیش‌بینی می‌شود تولید هند در بازه ۳.۸ تا ۴.۲ میلیون تُن در سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ قرار گیرد.

چین نیز که طی سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ تولید خود را از حدود ۳ به ۳.۹ میلیون تُن رسانده است، بر اساس تحلیل روندهای موجود و گزارش‌های منتشرشده توسط انجمن صنایع شیمیایی چین، می‌تواند تا سال ۲۰۲۷ به سطحی در حدود ۴.۵ میلیون تُن برسد. این رشد، عمدتاً از محل سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تبدیل غلات و پسماندهای کشاورزی حاصل خواهد شد.

گزارش از: سپهر خلقی، خبرنگار اقتصادی