آفریقای جنوبی در مسیر تحول انرژی / طرح «منابع یکپارچه» و چالشهای آن در گذار از زغالسنگ
به گزارش اقتصادرَوا؛ دولت آفریقای جنوبی در اکتبر ۲۰۲۵ از سیاست جدید انرژی خود موسوم به «طرح منابع یکپارچه» (Integrated Resource Plan یا IRP) رونمایی کرد. هدف اصلی این طرح مقابله با وابستگی تاریخی کشور به زغالسنگ و پایان دادن به خاموشیهای متناوب (قطعی برق) است که بیش از یک دهه مانع رشد اقتصادی بوده است. این کشور که بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانهای در قاره آفریقا محسوب میشود، در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد برق خود را از نیروگاههای زغالسنگی تأمین میکند، سیستمی که به دلیل فساد سازمانیافته در شرکت دولتی خدمات عمومی (اِسکوم) و کمبود سرمایهگذاری دچار فرسودگی شده است.
تغییرات ساختاری و سرمایهگذاری کلان
طرح بازنگری شده منابع یکپارچه، سرمایهگذاری ۱۲۷ میلیارد دلاری در زیرساختهای انرژی تا سال ۲۰۳۹ را پیشبینی میکند. این طرح به دنبال تغییر ترکیب انرژی کشور به سمت منابع پاکتر است، اگرچه کاملاً زغالسنگ را حذف نمیکند. بر اساس این سیاست، سهم زغالسنگ از ۵۸ درصد به ۲۷ درصد از کل تولید برق طی ۱۵ سال آینده کاهش خواهد یافت. در مقابل، سهم انرژی بادی از حدود ۸ درصد به ۲۴ درصد و انرژی خورشیدی از حدود ۱۰ درصد به ۱۸ درصد افزایش مییابد.
محور راهبُرد جدید آفریقای جنوبی، تمرکز بر انرژی هستهای و گاز طبیعی است. این دو منبع قرار است در مجموع ۱۶ درصد از تولید برق کشور را تأمین کنند که نسبت به سهم کنونی ۴ درصدی، افزایش قابل توجهی خواهد داشت. آفریقای جنوبی در حال حاضر دو رآکتور هستهای دارد و قصد دارد بیش از ۵۲۰۰ مگاوات ظرفیت اضافی ایجاد کند. اگرچه بخش عمدهای از گاز طبیعی از موزامبیک وارد میشود، اما دولت قصد دارد میادین گازی داخلی خود را نیز توسعه دهد.
مفهوم «زغالسنگ پاک» و موانع مالی
این طرح به طور کامل زغالسنگ را کنار نمیگذارد، بلکه بر مفهوم جنجالی «زغالسنگ پاک» تأکید دارد که شامل حذف آلایندهها از نیروگاههای زغالسنگی قبل از ورود به جو، مانند استفاده از فناوری جذب کربن است. وزیر برق و انرژی آفریقای جنوبی اعلام کرده است که کشور با «مشکل انتشار گازهای آلاینده» روبهرو است نه «مشکل زغالسنگ»، و تا سال ۲۰۳۰ یک نیروگاه زغالسنگ پاک با فناوریهای جدید احداث خواهد شد. با این حال، منتقدان معتقدند که فناوریهای موسوم به زغالسنگ پاک، اثبات نشده و نرخ جذب آنها پایین است.
مسیر اجرای این طرح با چالشهای بزرگی مواجه است. اولاً، در پی تغییر سیاستهای آمریکا تحت دولت دونالد ترامپ و لغو پروژههایی مانند «مشارکت گذار انرژی عادلانه» (که در دولت قبلی برای کمک به آفریقای جنوبی در گذار از زغالسنگ طراحی شده بود)، آفریقای جنوبی برای جذب سرمایهگذاریهای خارجی مورد نیاز دچار مشکل شده است. این کشور تاکنون تنها حدود ۱۳ میلیارد دلار برای پروژههای گذار انرژی تأمین کرده، در حالی که برای اجرای کامل طرح IRP به ۱۲۷ میلیارد دلار نیاز دارد.
مقاومت داخلی و ابهامات هستهای
ثانیاً مقاومت داخلی نیز مانعی جدی برای این سیاست محسوب میشود. حامیان محیطزیست و نهادهای قضایی محلی، استفاده از سوختهای فسیلی نظیر گاز را به چالش کشیدهاند. به عنوان نمونه، دادگاه تجدیدنظر عالی آفریقای جنوبی اخیراً برنامههای شرکت اِسکوم برای ساخت یک نیروگاه گازی ۳۰۰۰ مگاواتی را به دلیل عدم رعایت فرایندهای مشارکت عمومی در تأییدیه زیستمحیطی مسدود کرد. همچنین، علیرغم لغو یک توافقنامه بحثبرانگیز ۷۶ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۷ برای ساخت نیروگاههای هستهای توسط شرکت دولتی روسی «روس اتم»، وزیر منابع معدنی و نفتی آفریقای جنوبی اعلام کرده است که در راستای توسعه برنامه هستهای، این کشور همچنان پذیرای پیشنهادهای جدید از روسیه یا هر کشور دیگری خواهد بود، مشروط بر اینکه بهترین پیشنهاد را ارائه دهند.
گزارش از: امیرحسین مستقل، کارشناس اقتصادی