وضعیت بحرانی سد امیرکبیر/ ذخایر آب تهران در پایین‌ترین سطح یک قرن اخیر
به گزارش اقتصادرَوا، سد امیرکبیر (سد کرج) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب شرب استان تهران و مناطق پیرامونی آن، این روزها در شرایطی بحرانی و قابل تأمل قرار گرفته است که کاهش چشمگیر حجم ذخایر آب را نشان می‌دهد. مطابق آخرین داده‌های رسمی، حجم آب ذخیره‌شده در مخزن این سد حدود ۳۸ درصد ظرفیت آن را پر کرده و نسبت به سال گذشته با کاهش قابل توجه ۵۸ درصدی روبه‌رو بوده است؛ موضوعی که به وضوح نشان‌دهنده وخامت اوضاع آبی در پایتخت و ضرورت توجه فوری به این مسئله است.
این کاهش شدید حجم آب در سد امیرکبیر، که تأمین‌کننده بخشی از آب شرب حدود ۹ میلیون نفر جمعیت تهران و البرز است، بیش از هر چیز پیامدهای بلندمدتی برای مدیریت منابع آب و وضعیت زیست‌محیطی این کلان‌شهر دارد. به عبارت دیگر، کاهش ذخایر این سد، علاوه بر تهدید ظرفیت تأمین آب شرب، موجب تشدید مشکلات ناشی از خشکسالی و فرونشست زمین شده است که پیش‌تر از سوی کارشناسان و رسانه‌های بین‌المللی مانند فایننشال تایمز به عنوان بحرانی فوری و جدی یاد شده است.
کارشناسان مرتبط با حوزه آب و محیط زیست با اشاره به کاهش ۱۵ تا ۲۰ متری ارتفاع دیواره سد کرج، هشدار می‌دهند که وضعیت کنونی سد امیرکبیر می‌تواند نشانه‌ای از تخلیه تدریجی ذخایر آب زیرزمینی و کاهش سطح آب‌های سطحی باشد. این پدیده‌ها در کنار کاهش بارش‌های بی‌سابقه طی پنج سال اخیر که امسال نیز ادامه یافته، سناریوی برداشت بیش از حد از چاه‌های آب را در مناطق جنوبی تهران پررنگ‌تر می‌کند. چنین روندی نه تنها منابع آبی را تهدید می‌کند، بلکه با کاهش سفره‌های زیرزمینی، زمینه‌ساز شتاب‌گیری فرونشست زمین خواهد بود؛ پدیده‌ای که طبق گزارش‌های متعدد، در برخی نقاط تهران حتی به نرخ ۳۱ سانتی‌متر در سال رسیده و از حد بحرانی بین‌المللی بسیار فراتر رفته است.
وضعیت سد امیرکبیر یا همان سد کرج در مقایسه با سایر سدهای تأمین‌کننده آب تهران نیز شرایطی مشابه دارد؛ به گونه‌ای که سد لار تنها ۷ درصد از ظرفیت خود را پر کرده و نسبت به سال گذشته ۳۴ درصد کاهش حجم را تجربه کرده است. سدهای لتیان و ماملو نیز با حدود ۲۰ درصد پرشدگی و کاهش بیش از ۴۰ درصدی در حجم آب ذخیره شده، در وضعیت هشداردهنده‌ای قرار دارند. سد طالقان نسبتاً وضعیت بهتری دارد اما با پرشدگی ۵۳ درصد و کاهش ۳۲ درصدی نسبت به سال گذشته، همچنان در معرض مخاطرات ناشی از کمبود آب است.
این مجموعه از داده‌ها، گواهی است بر شرایط آبی بی‌سابقه و چالش‌برانگیز تهران در یک قرن اخیر. چنین وضعیتی مدیریت فشار در شبکه توزیع آب را به یک ضرورت تبدیل کرده است و شرکت آب و فاضلاب استان تهران توصیه کرده است که مشترکان، به ویژه در مجتمع‌های مسکونی چند طبقه، با نصب مخازن ذخیره و پمپ‌ها در طبقات همکف یا زیرزمین، خود را برای افت فشار و محدودیت‌های احتمالی آماده کنند. این اقدامات هر چند راهکاری موقتی هستند، اما در شرایط کنونی می‌توانند تا حدی به مدیریت بحران کمک کنند.
در عین حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که برای عبور از این بحران، صرفه‌جویی ۲۰ تا ۲۵ درصدی در مصرف آب از سوی مشترکان ضروری است؛ راهکاری که با وجود سادگی، نقش کلیدی در حفظ منابع آبی و کاهش فشار بر سدها دارد. با این وجود، آنچه در پس پرده بحران آب تهران قابل مشاهده است، مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و مدیریتی است که سال‌ها بر مدیریت ناپایدار منابع آب و رشد بی‌رویه مصرف دامن زده‌اند. به همین دلیل، کاهش ذخایر سد امیرکبیر را نمی‌توان صرفاً به نوسانات اقلیمی یا خشکسالی محدود کرد، بلکه باید آن را نشانه‌ای از ضرورت بازنگری جامع در سیاست‌ها و رویکردهای آب کشور دانست.
از منظر تخصصی، سد امیرکبیر که بر روی رودخانه کرج واقع شده، در سال‌های اخیر به دلیل کاهش شدید ورودی آب و افزایش برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه از منابع زیرزمینی، با افت جدی در سطح آب ذخیره مواجه شده است. این روند به تدریج امکان تأمین آب پایدار را برای تهران و مناطق اطراف آن محدود کرده و پیامدهایی مانند افت فشار شبکه، قطعی‌های مکرر و نگرانی‌های بهداشتی را افزایش داده است. وضعیت این سد همچنین با بحران‌های محیط زیستی دیگر از جمله فرونشست زمین مرتبط است، که تأثیرات آن بر ساختارهای شهری، خطوط راه‌آهن و زیرساخت‌های حیاتی به طور مکرر گزارش شده است.
در نهایت، وضعیت سد امیرکبیر و سایر سدهای تأمین‌کننده آب تهران، آینه تمام‌نمای وضعیت شکننده منابع آبی کشور است که اگر چه هنوز امکان مدیریت و بازسازی دارد، اما نیازمند اقدامات فوری، هماهنگ و بلندمدت است. اقداماتی که فراتر از کنترل منابع، به تغییر الگوی مصرف، اصلاح سیاست‌های کشاورزی و صنعتی، توسعه فناوری‌های نوین آب و تقویت زیرساخت‌های زیست‌محیطی توجه کند. بدون شک، استمرار وضعیت کنونی می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت آب و پایداری زندگی شهری در پایتخت و استان‌های همجوار باشد، موضوعی حیاتی که مدیریت شهری، دولت و همه ذی‌نفعان را به چاره‌اندیشی فوری و جدی فرا می‌خواند.
گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی