بازار انرژی در ۲۰۲۵
زمین بازی ژئوپلیتیک یا میدان جنگ اقتصادی؟
بر اساس گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، بر اساس گزارش موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، در سال ۲۰۲۵، تحولات ژئوپلیتیکی به یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در بازار انرژی تبدیل شده است. از تداوم جنگ اوکراین و تغییرات در روابط بین قدرت‌های بزرگ تا تنش‌های فزاینده در خاورمیانه، این عوامل نه‌تنها بر عرضه و تقاضای انرژی، بلکه بر قیمت‌ها، مسیرهای تجاری و استراتژی‌های امنیت انرژی کشورها نیز تأثیر گذاشته‌اند. در این میان، نقش بازیگرانی مانند روسیه، ایالات متحده، چین و کشورهای عضو اوپک پلاس در مدیریت بحران‌ها و تعیین جهت بازار انرژی بسیار پررنگ بوده است.
جنگ اوکراین همچنان یکی از کانون‌های اصلی تنش ژئوپلیتیکی است که بر بازار انرژی سایه افکنده است. با قطع کامل انتقال گاز روسیه به اروپا از طریق خطوط لوله اوکراین در پایان سال ۲۰۲۴، وابستگی اروپا به گاز طبیعی مایع (LNG) افزایش یافت و واردات این قاره از ۱۱۵ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۳۵ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۵ رسید. این تغییر، رقابت شدیدی با بازارهای آسیایی ایجاد کرده و قیمت‌های جهانی LNG را به‌طور میانگین ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش داده است. روسیه که بخش عمده درآمدهای انرژی خود را از دست داده، تلاش کرده است تا با افزایش صادرات به چین و هند، جایگاه خود را حفظ کند. صادرات گاز روسیه به چین از طریق خط لوله «Power of Siberia» در سال ۲۰۲۵ به ۳۸ میلیارد مترمکعب رسیده که دو برابر مقدار سال ۲۰۲۲ است. با این حال، موانعی مانند تحریم‌های بین‌المللی، کمبود زیرساخت‌ها و رقابت با تولیدکنندگانی مانند قطر، آمریکا و استرالیا، این فرآیند را پیچیده کرده است.
در خاورمیانه، تشدید تنش‌ها میان ایران و اسرائیل و ناآرامی‌های سیاسی در کشورهایی مانند عراق و لیبی، خطر اختلال در تولید و صادرات نفت را افزایش داده است. حملات پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان سعودی و تحریم‌های شدیدتر آمریکا علیه ایران، بی‌ثباتی بازار نفت را تشدید کرده و باعث افزایش نوسانات قیمت شده است. قیمت نفت خام که در اوایل سال ۲۰۲۴ در محدوده ۷۵ تا ۸۵ دلار در هر بشکه قرار داشت، به دلیل این نگرانی‌ها به‌طور مقطعی به ۱۱۰ دلار در اوایل سال ۲۰۲۵ رسید. از سوی دیگر، ایران تلاش کرده با افزایش صادرات نفت به چین و هند، تحریم‌ها را دور بزند و صادرات خود را از ۱.۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ به ۱.۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۵ برساند، اما این روند با فشارهای دیپلماتیک آمریکا بر این کشورها همراه بوده است.
در شرق آسیا، رقابت ژئوپلیتیکی میان چین و ایالات متحده بر سر تایوان و دریای جنوبی چین نیز بازار انرژی را تحت تأثیر قرار داده است. چین به دنبال کاهش وابستگی خود به تنگه مالاکا، که مسیر انتقال ۸۰ درصد واردات نفتی این کشور است، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زیرساخت‌های انرژی داخلی و همکاری با روسیه انجام داده است. پروژه‌های LNG در قطب شمال و توسعه خط لوله «Power of Siberia 2» که قرار است در سال ۲۰۳۰ تکمیل شود، از جمله این اقدامات هستند. با این حال، تحریم‌های غرب بر فناوری‌های انرژی و محدودیت‌های صادراتی برخی تجهیزات استراتژیک به چین، می‌تواند دستیابی به اهداف امنیت انرژی این کشور را دشوار کند.
در میان این تحولات، نقش اوپک پلاس در مدیریت بازار نفت بسیار حیاتی بوده است. این اتحاد که در سال‌های اخیر با هماهنگی میان اعضا تعادل نسبی در بازار ایجاد کرده، اکنون با چالش‌هایی جدید روبه‌رو شده است. افزایش تولید نفت شیل آمریکا که در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۱۴ میلیون بشکه در روز رسیده، کاهش رشد تقاضا در چین و اروپا به دلیل رکود اقتصادی، و تمایل برخی اعضای اوپک پلاس برای افزایش سهم بازار، تصمیم‌گیری درباره سطوح تولید را پیچیده کرده است. با این حال، اوپک پلاس با تعدیل سهمیه‌های تولید توانسته از سقوط شدید قیمت‌ها جلوگیری کند.
سیاست‌های انرژی ایالات متحده نیز تأثیر عمده‌ای بر بازار جهانی داشته است. دولت دونالد ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود بر افزایش تولید داخلی نفت و گاز، لغو مقررات زیست‌محیطی و تشویق صادرات LNG تمرکز کرده است. صادرات LNG آمریکا در سال ۲۰۲۵ از ۹۰ میلیون تن فراتر رفته و این کشور را به بزرگ‌ترین صادرکننده LNG در جهان تبدیل کرده است. با این حال، این سیاست‌ها از سوی متحدان اروپایی و کشورهای در حال توسعه مورد انتقاد قرار گرفته است، زیرا افزایش عرضه آمریکا فشار نزولی بر قیمت‌ها ایجاد کرده و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر را کاهش داده است.
در این میان، اتحادیه اروپا تلاش کرده با تنوع‌بخشی به منابع تأمین انرژی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، وابستگی خود به واردات انرژی را کاهش دهد. برنامه «معامله سبز اروپا» با هدف کاهش ۵۵ درصدی انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰، توسعه ظرفیت انرژی بادی و خورشیدی را تسریع کرده است. اما چالش‌هایی مانند قیمت‌های بالای انرژی، اختلافات داخلی بین کشورهای عضو و فشارهای ژئوپلیتیکی، تحقق این اهداف را دشوار کرده است. اتحادیه اروپا همچنین زیرساخت‌های LNG خود را گسترش داده و ظرفیت پایانه‌های وارداتی را به بیش از ۲۵۰ میلیارد مترمکعب در سال رسانده است.
در چنین فضایی، اهمیت نوآوری در حوزه انرژی بیش از پیش آشکار شده است. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید مانند هیدروژن سبز، باتری‌های ذخیره‌سازی انرژی و شبکه‌های هوشمند، می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. تا سال ۲۰۲۵، ظرفیت تولید هیدروژن تجدیدپذیر در اروپا به بیش از ۵ میلیون تن در سال رسیده که نشان‌دهنده حرکت به سوی یک سیستم انرژی پایدارتر است.
در نهایت، سال ۲۰۲۵ نشان داده که پیوند میان ژئوپلیتیک و انرژی ناگسستنی است. جنگ‌ها، تحریم‌ها، رقابت‌های تجاری و تغییرات در اتحادیه‌های بین‌المللی، الگوهای تولید، توزیع و مصرف انرژی را دگرگون کرده‌اند. در چنین فضای پرتلاطم، کشورها و شرکت‌های انرژی باید نه‌تنها برای نوسانات کوتاه‌مدت قیمت آماده باشند، بلکه استراتژی‌های بلندمدتی را طراحی کنند که انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های ژئوپلیتیکی را افزایش دهد. آینده بازار انرژی به توانایی بازیگران اصلی در مدیریت این تنش‌ها و همکاری در جهت ایجاد ثبات بستگی دارد.