به گزارش خبرنگار اقتصادروا، طی سال‌های اخیر، آلودگی فزاینده هوا یکی از اصلی‌ترین چالش‌های جهان بوده‌ است.  مطالعات زیادی اثبات می‌کنند که آلودگی هوا، روی آموزش و درآمدهای اقتصادی اثر مستقیم دارد. حال بد افراد، عملکرد آن‌ها را در محیط آموزشی، یا در محیط کار با اختلال مواجه می‌کند و همین اختلال، بهره‌وری را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر، اگر این نقض عملکرد فرد در محیط کار یا آموزش به علت مشکلات سلامت ایجاد شده باشد، اثر بهره‌وری و اقتصادی بلندمدت دارد.

این معضل علاوه بر درگیری با سلامت و جان فردی انسان‌ها سالانه ۲۲۵ میلیارد دلار از اقتصاد جهانی را از بین می‌برد. این رقم با محاسبه "هزینه‌های رفاهی" به بیشتر از 5 تریلیون دلار افزایش می یابد. با توجه به این موضوع که این زیان‌ها با مجموع تولید ناخالص داخلی (GDP) هند، کانادا و مکزیک برابری می‌کند، می‌توان گفت این یافته‌ها «یک زنگ هشدار» است. هر سال میلیاردها دلار از اقتصاد جهان به خاطر آلودگی هوا از بین می‌رود و حجم آن تا سال ۲۰۶۰، چندین برابر خواهد شد به ویژه در کشورهای در حال توسعه که رشد سریع شهری هوای شهر را آلوده می‌کند.

علاوه بر حجم عظیم هزینه‌ها، تأثیرات نامتناسب بر فقیرترین اقشار جامعه، آلودگی هوا به تهدیدی برای رفاه مشترک تبدیل می‌شود افراد فقیر بیشتر در محیط های آلوده زندگی و کار می کنند، اما کمتر قادر به اجتناب از قرار گرفتن در معرض آن یا محافظت از خود هستند با این حال، کشورهای ثروتمند مصون نیستند. آلودگی هوا برای ایالات متحده 45 میلیارد دلار، آلمان 18 میلیارد دلار و بریتانیا 7.6 میلیارد دلار هزینه داشته است. ایسلند با ضرر تنها 3 میلیون دلار، کمترین تأثیر را از مرگ و میر ناشی از هوای کثیف داشته است. نکته قابل ذکر دیگر کاهش جذابیت شهرها برای کارگران و در نتیجه کاهش رقابت پذیری شهرها است بنابراین هزینه‌های واقعی می‌تواند خیلی بیشتر باشد .

ایران یکی از کشورهایی با بیشترین میزان آلودگی هوا به شمار می‌آید. مطابق آمار با افزایش 120 درصدی از 278 میلیون تن (سال 1387) به بیش از 612 میلیون تن(سال 1396) آلودگی گویای عدم مدیریت صحیح در این زمینه است. حمله این معضل به اقتصاد کشور را می توان در چند بعد مختلف با نتایج تامل بر انگیز گزارش کرد.

در زمینه تاثیرات مخرب آلودگی هوا بر اقتصاد و به‌تبع آن حیات اجتماعی، کارشناس محیط‌زیست محمد درویش، در گفت‌وگو با صمت به آسیب‌های اقتصادی آلودگی هوا در دو وجه منابع انسانی و هزینه های درمان اشاره کرد. طبق آخرین مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس‌، ایران سالانه ۱۲.۵ میلیارد دلار صرف هزینه درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا می‌کند که این رقم بر بحرانی بودن شرایط صحه می‌گذارد. فراتر از هزینه‌های درمان، از دست رفتن نیروی مولد منابع انسانی که در حقیقت امر سرمایه ایران به حساب می‌آیند از صدمه‌های ناشی از آلودگی است که برخلاف سیاست نظام انبساط جمعیتی بر اساس آمار میزان مرگ و میر سالانه به طور ویژه در تهران به ۹ هزار نفر رسیده است. اگر زنجیره اثرات مخرب آلودگی هوا را پی بگیریم به آسیب روحی و روانی در خانواده‌ها و به تبع آن در جامعه و تاثیر آن بر بهره‌وری سرمایه اجتماعی و نیروی کار می‌رسیم که متاسفانه آسیب‌های اقتصادی آن به آسانی قابل ارزیابی نیست. 

تخریب پوشش گیاهی و کاهش بهره‌وری کشاورزی از دیگر پیامد‌های شایع آلودگی است که خود را در دو بخش (برداشت در واحد سطح) و (کیفیت محصول تولید شده) نشان می‌دهد. زیست گیاهان تحت تاثیر هوای آلوده در معرض خطر قرار گرفته و ممکن است محصول تولید شده در چنین هوایی از سطح سلامت کافی برخوردار نباشد. مصرف این نوع مواد غذایی توسط انسان‌ها حیوانات و حتی پرندگان ضمن آسیب به مصرف کننده، زنجیره غذایی را در مخاطره قرار می‌دهد.

در ادامه توضیح پیامدهای آلودگی هوا می‌توان به انتشار ذرات کوچکتر از 10 میکرون در فضا اشاره کرد. این ذرات روی برف‌های ارتفاعات نشسته و سبب جذب نور بیشتر از خورشید و آب شدن برف‌ها با سرعت بالاتری می‌شود که اکنون در اثر آن شاهد کاهش ذخایر آب شیرین کشور و خشک شدن رودخانه‌های دائمی و یا تبدیل آن به رودخانه‌های فصلی، وقوع سیلاب‌های عظیم و آسیب‌های چشمگیر آن بر اقتصاد شهری و روستایی هستیم.

افزون بر نکات ذکر شده پیمان شاه‌ویسی در گفت‌وگو با صمت به تشریح پیامد‌های آلودگی هوا در زمینه اقتصاد پرداخت و ضمن اشاره به کوچکتر شدن سبد تولید کشور به علت آلوده بودن فضا به مواد سمی و در پی آن تحرک کمتر و رشد بیماری‌ها عدم کارکرد درست خودرو های سواری، استاندارد نبودن موتورخانه‌ها، مازوت‌سوزی برخی واحدهای کلان صنعتی و فاصله کم کارخانه‌های بزرگ از مراکز شهرها را از مهم ترین علل آلودگی هوا شمرد و تاکید کرد برای بهبود شرایط باید در مسیر اصلاح این موارد گام برداشت.

با توجه به ساختار توسعه نیافته و غیر بهینه صنعت در کشور ما عمده دلایل آلودگی ایجاد شده به صورت مستقیم و غیر مستقیم از این بخش نشات گرفته است. رقابت شکل گرفته میان استان‌های مختلف کشور در زمینه ایجاد صنایع سنگین سبب شده علاوه بر ایجاد آلودگی در شهرهای صنعتی، بسیاری از مناطقی که سابقه‌ای در خصوص آلودگی هوا نداشته‌اند اکنون یکی دلایل اصلی این آلودگی تلقی ‌شوند.

از سوی دیگر مداخلات بی‌‌‌ملاحظه دولت به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با اهداف تامین منافع اقتصادی مسائل و مشکلات جدی منجر به تولید بیشتر آلودگی شده است. به عنوان نمونه می‌توان به تلاش‌های دولت برای ایجاد منابع درآمدی نفتی، اصرار بر اجرای طرح‌‌‌های کشاورزی و در نتیجه افزایش تعداد چاه‌‌‌های آب، طرح‌‌‌های انتقال آب، سدسازی‌‌‌های صرفا با نگاه تولید انرژی اشاره کرد حتی انحصار دولت در تولید خودرو و تولید خودروی بی‌کیفیت با مصرف سوخت بالا باعث شده تا علاوه بر هزینه‌‌‌های فزاینده تولید خودرو و تامین سوخت، آلودگی قابل توجهی منتشر شود. دولتی که هر دو نقش تولیدکننده و سیاستگذار را ایفا کند نمی‌‌‌تواند به بهینگی در تصمیم‌گیری و اتخاذ تصمیم در سطح کلان برسد و در آخر وجود تحریم‌های اقتصادی برای ایران، لزوم تامین منابع درآمدی و عدم دسترسی به امکانات بین المللی در خصوص عدم مدیریت صحیح آلودگی نقش اساسی دارند.

از این رو رفع این بحران مستلزم تغییرات ساختاری در سیاست‌گذاری‌ها، اصلاح صنایع و استفاده از فناوری‌های مدرن کنترلی هست درنتیجه برای بهبود کیفیت هوا (کاهش آلاینده ها) راهی به جز کاهش و یا تغییر در جریان تولید و یا به روزرسانی فناوری کنترل آلودگی وجود ندارد.

گزارش از: الناز هاشمی، پژوهشگر اقتصادی