به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، کربن دی‌اکسید گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که از یک اتم کربن و دو اتم اکسیژن تشکیل شده و به‌طور طبیعی در جو زمین وجود دارد. این گاز از منابعی مانند احتراق سوخت‌های فسیلی، تنفس موجودات زنده و فرآیندهای طبیعی مانند آتشفشان‌ها تولید می‌شود. دی‌اکسید کربن یکی از گازهای گلخانه‌ای مهم است که حرارت را در جو حفظ می‌کند و موجب اثر گلخانه‌ای، گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی می‌شود.

ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان سوخت‌های فسیلی در جهان، نقش مهمی در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. در این میان، گاز کربن دی‌اکسید (CO2) به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، سهم قابل‌توجهی از این آلایندگی‌ها را به خود اختصاص داده است.

با توجه به وابستگی شدید کشور به منابع انرژی فسیلی، فعالیت گسترده در صنایع سنگین و زیرساخت‌های قدیمی انرژی، سطح انتشار کربن دی‌اکسید در ایران بسیار بالا بوده و سالانه تأثیرات مخربی بر محیط‌زیست و سلامت عمومی برجای می‌گذارد.

براساس آمارها و مطالعات انجام‌شده، صنایع و فعالیت‌های مختلف در ایران مسئول انتشار حجم قابل‌توجهی از کربن دی‌اکسید هستند. بزرگ‌ترین سهم انتشار CO2 در ایران مربوط به تولید برق و گرما است که بیش از ۲۰۰ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن در سال تولید می‌کند. وابستگی بالای ایران به سوخت‌های فسیلی، نظیر نفت و گاز طبیعی برای تأمین انرژی، از دلایل اصلی انتشار بالا در این بخش است.

ضعف در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باعث شده است که این بخش همچنان نقش اصلی در تولید گازهای گلخانه‌ای داشته باشد. بسیاری از نیروگاه‌ها همچنان از فناوری‌های قدیمی و ناکارآمد استفاده می‌کنند. ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان است و همین فعالیت‌های صنعتی باعث انتشار گسترده CO2 شده است.

فرآوری نفت و گاز طبیعی و پالایش آن‌ها در پالایشگاه‌ها بخش قابل‌توجهی از دی‌اکسید کربن تولیدی کشور را تشکیل داده است. این بخش، به دلیل نیاز به فناوری‌های پیشرفته برای کاهش آلایندگی، تأثیر زیادی بر محیط‌زیست دارد. سوخت‌های فسیلی مورد استفاده در وسایل نقلیه نیز موجب شده‌اند که این بخش سهم قابل‌توجهی در انتشار CO2 داشته باشد. همچنین استفاده گسترده از خودروهای با مصرف بالای سوخت و ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی پایدار، این بخش را به یکی از منابع مهم آلایندگی تبدیل کرده است.

سوخت‌های فسیلی از منابع اصلی تولید کربن دی‌اکسید

سوخت‌های فسیلی همچون نفت، زغال‌سنگ و گاز طبیعی از منابع اصلی تولید کربن دی‌اکسید هستند، زیرا با سوختن این مواد، مقادیر قابل‌توجهی از این گاز به جو آزاد می‌شود. ایران، به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز، وابستگی بالایی به استفاده از این منابع انرژی دارد و این مسئله باعث انتشار گسترده CO2 شده است.

جنگل‌ها، که به‌عنوان ذخایر کربن شناخته می‌شوند، به‌دلیل فعالیت‌هایی مانند قطع درختان و آتش‌سوزی‌های گسترده، سهم خود را در جذب کربن از دست می‌دهند و آزادسازی دی‌اکسید کربن افزایش می‌یابد.

ایران یکی از کشورهایی است که مصرف سرانه انرژی آن بسیار بالاست

همچنین، بسیاری از صنایع و نیروگاه‌های موجود در کشور از فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند که بهره‌وری پایینی داشته و آلودگی بالایی ایجاد می‌کنند. در بخش نیز کشاورزی، استفاده از کودهای شیمیایی و آتش‌سوزی زمین‌ها برای آماده‌سازی مزارع، منجر به افزایش تولید کربن دی‌اکسید می‌شود. حمل‌ونقل، با استفاده مداوم از وسایل نقلیه موتوری مانند خودروها، موتورسیکلت‌ها و هواپیماها، تأثیر مهمی در افزایش انتشار کربن دی‌اکسید در جو دارد. همچنین، ایران یکی از کشورهایی است که مصرف سرانه انرژی آن بسیار بالاست، اما در مقابل، بهره‌وری انرژی در بسیاری از صنایع پایین است.

افزایش میزان گاز کربن دی‌اکسید در جو زمین، پیامدهای قابل‌توجهی بر محیط‌زیست و اقلیم دارد. گرمایش زمین یکی از اثرات اصلی این افزایش است که منجر به گرم‌تر شدن هوا و اقیانوس‌ها شده و تغییرات اقلیمی گسترده‌ای را به همراه دارد. این تغییرات، با اختلال در الگوهای آب‌وهوایی، از جمله بارندگی‌های نامنظم، دوره‌های طولانی خشکسالی یا بارش‌های سیل‌آسا، پیوند خورده است. در نتیجه، چرخه طبیعی فصل‌ها به‌شدت دچار نوسانات غیرمنتظره می‌شود.

افزون بر این، تغییرات شدید اقلیمی عامل اصلی انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری است، چراکه زیستگاه‌های طبیعی این موجودات تحت تأثیر قرار می‌گیرند. همچنین، افزایش حرارت زمین باعث از دست رفتن منابع طبیعی ارزشمند، مانند یخچال‌های طبیعی، جنگل‌ها و اکوسیستم‌های حیاتی می‌شود که این خود زنجیره حیات را تهدید می‌کند. در مجموع، افزایش گاز کربن دی‌اکسید یکی از عوامل اصلی تغییرات گسترده در تعادل زیست‌محیطی و اقلیمی زمین به شمار می‌رود.

ایران در سال‌های اخیر اقدام به وضع جریمه‌های زیست‌محیطی برای صنایع آلاینده کرده است. براساس قوانین موجود، صنایعی که نتوانند استانداردهای لازم زیست‌محیطی را رعایت کنند، مشمول پرداخت جریمه‌های سنگین می‌شوند. این سیاست با هدف کاهش فشار بر محیط‌زیست و وادار کردن صنایع به استفاده از فناوری‌های سبزتر اجرا شده است.

رتبه‌های نخست تولید انرژی پاک در کشور

بر اساس گزارش مرکز پایش منابع انرژی تجدیدپذیر و تولید پراکنده، استان‌های خوزستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، تهران، کرمانشاه و ایلام در رتبه‌های نخست تولید انرژی پاک در کشور قرار دارند. این امر نقش مهمی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در این مناطق داشته و نشان‌دهنده تأثیر مثبت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بر کاهش آلودگی هوا و اثرات زیست‌محیطی است.

در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایران اقداماتی برای جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر باد و خورشید انجام داده است. اصلاح الگوهای مصرف انرژی در صنایع و بخش خانگی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در کاهش انتشار CO2 داشته باشد.

توسعه پروژه‌های بهینه‌سازی در صنعت فولاد، سیمان و سایر بخش‌ها از اولویت‌های اصلی است. همچنین، استفاده از وسایل نقلیه عمومی نیز می‌تواند تا حد زیادی به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک کند.

کربن دی‌اکسید یکی از اصلی‌ترین گازهای گلخانه‌ای است که افزایش غلظت آن، به دلیل فعالیت‌های انسانی، از جمله استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی، فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و حمل‌ونقل، منجر به تغییرات اقلیمی شدید، گرمایش زمین، از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و تهدید تنوع زیستی شده است. هرچند ایران به دلیل وابستگی گسترده به منابع فسیلی سهم بالایی در انتشار CO2 دارد، اما اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی، شامل جریمه صنایع آلاینده و توسعه انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، گامی مثبت در جهت کاهش این آلودگی است. بهره‌وری بیشتر انرژی و استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش این بحران زیست‌محیطی ایفا کند.

گزارش از: ماندانا رادان، کارشناس اقتصادی