به گزارش اقتصادروا؛ بازار ارز و طلا در نخستین روز هفته با کاهش قابل توجهی در قیمت‌ها مواجه شد؛ دلار در بازار آزاد با افتی معادل ۳۸۰۰ تومان از ۱۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان به حدود ۱۰۶ هزار و ۷۰۰ تومان رسید و سکه امامی نیز با کاهش بیش از دو میلیون تومان در سطح ۱۱۳ میلیون تومان معامله شد. در همین حال، طلای ۱۸ عیار حدود ۴۰۰ هزار تومان ارزان‌تر شد و به سطح ۱۰ میلیون و ۸۷۵ هزار تومان رسید. این در حالی است که قیمت جهانی طلا در روزهای اخیر تغییر چندانی نداشت، بنابراین عامل اصلی افت بازار داخلی را باید در تحولات سیاسی و ارزی داخل کشور جست‌وجو کرد.

کارشناسان معتقدند این افت گسترده از کاهش تقاضای احتیاطی و سفته‌بازانه در بازار ناشی شده است. پس از سفر علی لاریجانی به مسکو و انتشار سیگنال‌های سیاسی مثبت درباره روابط خارجی، بخشی از فعالان بازار به این نتیجه رسیدند که احتمال تشدید تنش‌ها یا بروز بحران ارزی در کوتاه‌مدت کاهش یافته است. این تغییر در انتظارات، باعث شد تقاضا برای خرید دلار و طلا به عنوان ابزار حفظ ارزش سرمایه کاهش یابد و برخی معامله‌گران برای جلوگیری از زیان، دارایی‌های خود را به فروش برسانند.

از سوی دیگر، سیاست‌های اخیر بانک مرکزی و استمرار عرضه ارز در صرافی‌ها به کنترل بهتر بازار کمک کرده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که بانک مرکزی با افزایش عرضه ارز نیمایی و حمایت از عرضه در بازار متشکل ارزی، توانسته جریان تأمین ارز را بهبود دهد. صادرکنندگان نیز در هفته گذشته تعهدات ارزی خود را سریع‌تر ایفا کرده‌اند که به افزایش منابع عرضه در بازار آزاد منجر شده است. در چنین شرایطی، مازاد نسبی عرضه بر تقاضا، فضای لازم برای کاهش نرخ دلار را فراهم کرد.

سیگنال‌های سیاسی نیز نقشی کلیدی در این کاهش ایفا کردند. سفر لاریجانی به مسکو و انتشار خبرهایی مبنی بر بهبود روابط منطقه‌ای، در کنار زمزمه‌هایی از احتمال بازگشت ایران به برخی مذاکرات، موجب تقویت حس ثبات سیاسی در فضای عمومی شد. بازار ارز ایران به شدت نسبت به تغییرات سیاسی حساس است و هر نشانه‌ای از کاهش تنش‌ها یا امید به بهبود روابط خارجی، می‌تواند به کاهش انتظارات تورمی و ارزی منجر شود. همین تغییر در فضای روانی، در روزهای اخیر به یکی از عوامل اصلی افت نرخ‌ها تبدیل شد.

روند هم‌زمان کاهش نرخ دلار و افت قیمت طلا و سکه نشان می‌دهد که افت بازار جنبه روانی و انتظاری پررنگی داشته است. در واقع، نه تنها کاهش واقعی در تقاضای فیزیکی ارز و طلا رخ داده، بلکه کاهش انتظارات تورمی نیز موجب شده خریداران دست نگه دارند. از آنجا که طلا و سکه در ایران رابطه مستقیم با نرخ دلار دارند، افت نرخ ارز بلافاصله در بازار طلا منعکس شد و سبب افت چندمیلیونی قیمت سکه امامی گردید.

با وجود این، بیشتر کارشناسان هشدار می‌دهند که افت فعلی لزوماً به معنای آغاز روند پایدار کاهش نیست. ساختار اقتصادی کشور همچنان با مشکلاتی نظیر تورم بالا، کسری بودجه مزمن و محدودیت در دسترسی به منابع ارزی مواجه است. در چنین شرایطی، هرگونه تغییر در شرایط سیاسی یا اقتصادی بین‌المللی می‌تواند روند کنونی را معکوس کند. از سوی دیگر، بخشی از کاهش اخیر حاصل هیجان مثبت کوتاه‌مدتی است که در پی سیگنال‌های سیاسی ایجاد شد و در صورت تداوم ابهام‌ها یا کاهش عرضه ارز، بازار می‌تواند مجدداً صعودی شود.

اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر با تورم‌های بالای ۴۰ درصدی، ناترازی مالی گسترده و چندنرخی بودن ارز روبه‌رو بوده است. این عوامل ساختاری سبب شده نرخ ارز بیش از آنکه به شاخص‌های بنیادین اقتصادی متکی باشد، تابعی از انتظارات و خبرهای سیاسی روز شود. در واقع، دلار در ایران به شاخص «اعتماد عمومی» نسبت به آینده اقتصاد تبدیل شده است. هرگاه مردم و سرمایه‌گذاران احساس کنند وضعیت اقتصادی یا سیاسی در مسیر بهبود است، تقاضای ارز کاهش می‌یابد و برعکس، با افزایش نااطمینانی، فشار خرید ارز بالا می‌رود.

همچنین نباید نقش بانک مرکزی را در مدیریت کوتاه‌مدت بازار نادیده گرفت. این نهاد در ماه‌های گذشته با افزایش دخالت‌های هدفمند در بازار آزاد و استفاده از ابزارهایی مانند اوراق ارزی، توانسته نوسانات را موقتاً کنترل کند. با این حال، تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که کنترل نرخ ارز بدون اصلاحات بنیادین در سیاست مالی و تجاری پایدار نخواهد بود. اگر سیاست‌گذار نتواند مسیر درآمدهای ارزی و بودجه را تثبیت کند، هرگونه آرامش بازار موقتی خواهد بود.

از منظر بین‌المللی نیز چشم‌انداز قیمت جهانی طلا و سیاست‌های پولی آمریکا و چین می‌تواند بر رفتار بازار داخلی اثر بگذارد. هرچند در روزهای اخیر قیمت جهانی طلا تقریباً ثابت مانده است، اما در صورت تغییر نرخ بهره در اقتصادهای بزرگ، سرمایه‌گذاران ممکن است بار دیگر به سمت دارایی‌های امن مانند طلا حرکت کنند و این موضوع به طور غیرمستقیم بر بازار داخلی اثر بگذارد.

در نهایت، افت اخیر دلار را باید نتیجه هم‌زمان چهار مسیر دانست: کاهش تقاضای احتیاطی، افزایش عرضه ارز، سیگنال‌های سیاسی مثبت و اثر روانی افت طلا و سکه بر انتظارات بازار. ترکیب این عوامل موجب شد قیمت دلار در مدت کوتاهی از مرز ۱۱۰ هزار تومان عقب‌نشینی کند و به محدوده ۱۰۶ هزار تومان برسد. با این حال، کارشناسان تاکید دارند که تا زمانی که اصلاحات ساختاری در بودجه، نظام بانکی و سیاست ارزی کشور انجام نشود، ثبات در بازار ارز شکننده باقی خواهد ماند و هر شوک سیاسی یا اقتصادی می‌تواند دوباره روند بازار را تغییر دهد.

اگر فضای سیاسی و مالی کشور به ثبات نسبی برسد و بانک مرکزی بتواند عرضه ارز را پایدار نگه دارد، دامنه نوسانات بازار ممکن است در کوتاه‌مدت کاهش یابد و بازار وارد فاز آرام‌تری شود. اما واقعیت این است که در اقتصاد ایران، نرخ ارز تنها تابع عرضه و تقاضا نیست؛ بلکه بازتابی از میزان اعتماد عمومی به آینده اقتصادی کشور است. از این رو، هر نشانه‌ای از اصلاح واقعی در ساختارهای اقتصادی و روابط بین‌المللی، مهم‌تر از هر سیاست موقتی می‌تواند مسیر آینده بازار ارز را تعیین کند.

گزارش از: مهدی شاه جلال الدین، کارشناس بازار های مالی