به گزارش اقتصادرَوا، در دهه‌های اخیر، آلودگی هوا به یکی از بحران‌های اصلی زیست‌محیطی ایران، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان و مشهد، تبدیل شده است. در این میان، خودروهای فرسوده سهم عمده‌ای در افزایش آلاینده‌های جوی دارند. این خودروها با فناوری‌های قدیمی و مصرف بالای سوخت، نه‌تنها به تخریب محیط‌زیست سرعت بخشیده‌اند، بلکه سلامت عمومی را نیز به‌طور جدی به خطر انداخته‌اند. در حالی که اسقاط این خودروها یکی از راهکارهای اصلی برای کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی است، اما موانع اقتصادی، ضعف زیرساخت‌ها و نبود سیاست‌گذاری‌های مؤثر، اجرای موفق این طرح‌ها را در ایران با چالش مواجه کرده است.  

طبق گزارش‌های سازمان محیط‌زیست، تهران روزانه شاهد ورود حدود ۲۵۰۰ تن آلاینده به جو است که بخش قابل‌توجهی از آن، معادل ۳۰ درصد، ناشی از خودروهای فرسوده است. این خودروها به دلیل عمر بالا، فناوری‌های قدیمی، مصرف زیاد سوخت و نداشتن استانداردهای آلایندگی، به‌مراتب بیشتر از خودروهای جدید آلودگی تولید می‌کنند. به‌طور مثال، یک خودروی فرسوده می‌تواند تا ۱۰ برابر یک خودروی استاندارد نسل جدید آلاینده وارد هوا کند.  

در حال حاضر، بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در سطح کشور وجود دارد که از این تعداد، حدود ۵۰۰ هزار دستگاه در تهران تردد می‌کنند. این خودروها عامل انتشار گسترده گازهای سمی و ذرات معلق در هوا هستند. این آلاینده‌ها مستقیماً بر سلامت انسان‌ها، به‌ویژه سیستم تنفسی، تأثیر منفی گذاشته و گسترش بیماری‌های مزمن را تسریع می‌کنند.  

عوامل متعددی در تشدید این وضعیت نقش دارند. یکی از مهم‌ترین عوامل، هزینه‌های بالای جایگزینی خودروها است. بسیاری از مالکان خودروهای فرسوده، با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی، توان مالی لازم برای خرید خودروهای جدید را ندارند. قیمت بالای خودرو در بازار، همراه با نبود تسهیلات مناسب، فرایند جایگزینی را با چالش‌هایی مواجه کرده است. طرح‌های اسقاط خودروهای فرسوده در سال‌های گذشته، به دلیل کمبود بودجه، محدودیت مشوق‌ها و نبود انگیزه کافی برای مالکان، موفقیت چندانی نداشته‌اند. وعده‌های ارائه وام یا خودروهای جایگزین نیز معمولاً در پیچ‌وخم‌های اداری و تأخیرهای اجرایی ناکارآمد بوده‌اند.  

همچنین، قوانین مربوط به محدودیت تردد خودروهای فرسوده در بسیاری از موارد به‌طور کامل اجرا نمی‌شود. نبود زیرساخت‌های کافی برای معاینه فنی و نادیده گرفتن استانداردهای آلایندگی، موجب شده است این مشکل همچنان پابرجا بماند. اسقاط خودروهای فرسوده به دلایل مختلفی یک اقدام حیاتی و ضروری به شمار می‌رود.

جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای جدیدتر منجر به کاهش آلودگی می‌شود

خودروهای فرسوده به دلیل فناوری قدیمی و عملکرد ضعیف موتور، حجم بالایی از گازهای آلاینده را وارد هوا می‌کنند. جایگزینی این خودروها با وسایل نقلیه جدیدتر و مجهز به فناوری‌های پاک، می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی از میزان آلودگی هوا بکاهد و در نتیجه، سلامت عمومی جامعه را بهبود بخشد. خودروهای قدیمی معمولاً سوخت بیشتری مصرف می‌کنند و فشار زیادی بر منابع انرژی کشور وارد می‌سازند. حذف این خودروها و استفاده از وسایل نقلیه کم‌مصرف‌تر، راهی مؤثر برای جلوگیری از اتلاف انرژی و مدیریت بهتر منابع سوختی است.

علاوه بر این، خودروهای فرسوده به دلیل مشکلات فنی متعدد، خطرات زیادی در جاده‌ها ایجاد می‌کنند و احتمال وقوع تصادفات را افزایش می‌دهند. جایگزینی این خودروها با وسایل نقلیه استاندارد و ایمن‌تر، نقش مهمی در کاهش حوادث رانندگی و حفظ جان کاربران جاده‌ها خواهد داشت.

گسترش حمل و نقل عمومی یکی از مهم‌ترین راهکارها

برای حل بحران خودروهای فرسوده، لازم است اقدامات مؤثر و هماهنگی میان نهادهای مختلف صورت گیرد. یکی از مهم‌ترین راهکارها، گسترش حمل‌ونقل عمومی است. جایگزینی خودروهای شخصی با وسایل حمل‌ونقل عمومی پاک و پیشرفته، مانند مترو و اتوبوس‌های برقی، می‌تواند به کاهش چشمگیر آلودگی هوا کمک کرده و به‌عنوان یک راه‌حل پایدار بلندمدت عمل کند.

همچنین، دولت باید با ارائه تسهیلاتی مانند وام‌های کم‌بهره، تخفیف برای خرید خودروهای جدید، برقی یا کم‌آلاینده و وضع مالیات سنگین بر خودروهای فرسوده، انگیزه لازم برای جایگزینی این خودروها را فراهم کند. ممنوعیت تردد خودروهای فرسوده در مناطق شهری حساس و افزایش نظارت بر معاینه‌های فنی نیز می‌تواند به کاهش سریع پیامدهای منفی این بحران کمک کند.

توسعه تولید داخلی خودروهای برقی و ایجاد زیرساخت‌های شارژ برای این خودروها، راهکاری مؤثر برای تسریع روند جایگزینی خودروهای فرسوده و کاهش هزینه‌های مرتبط است. خودروهای فرسوده یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا، اتلاف انرژی و افزایش خطرات ایمنی در جاده‌ها هستند. با توجه به اثرات زیست‌محیطی و بهداشتی این خودروها، اسقاط آن‌ها یک اقدام ضروری و حیاتی برای بهبود کیفیت زندگی است.

جایگزینی خودروهای فرسوده با وسایل نقلیه استاندارد و پاک، توسعه حمل‌ونقل عمومی، ارائه مشوق‌های مالی مناسب، اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند خودروهای برقی، از جمله راهکارهای اساسی برای مقابله با این بحران محسوب می‌شوند. هماهنگی میان نهادهای مسئول و تلاش برای رفع موانع اقتصادی و اجرایی، می‌تواند مسیر حرکت به‌سوی جامعه‌ای سالم‌تر و محیط زیستی پایدارتر را هموار کند.

گزارش از: ماندانا رادان، کارشناس اقتصادی