طعم تورم پیش از تابستان / جهش قیمت خوراکی‌ها در خردادماه
به گزارش اقتصادروا، خرداد ۱۴۰۴ با نمودارهایی از قیمت‌هایی پرتلاطم از راه رسید؛ ماهی که سبد خوراکی خانوار را به میدان تقابل چندجانبه میان نرخ ارز، ناکارآمدی زنجیره تأمین، تحولات فصلی و رفتارهای سوداگرانه بدل کرد. گزارشی که مرکز آمار ایران منتشر کرده، ترکیبی‌ست از نشانه‌های هشدار و امید: جهش‌های نگران‌کننده در قیمت برخی اقلام اساسی، افت نرخ در شماری از محصولات فصلی، و شکاف‌هایی معنادار میان تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه. این نوسانات، دیگر صرفاً آمار نیستند؛ بلکه به بخشی از زیست روزمره مردم بدل شده‌اند.
بررسی ۵۳ قلم کالای خوراکی منتخب در مناطق شهری کشور نشان می‌دهد که در خردادماه، قیمت‌ها در بیش از ۳۹ درصد نقاط شهری، افزایش سالانه‌ای بالاتر از نرخ تورم نقطه‌ای داشته‌اند. این داده‌ها بیانگر فشار مضاعف بر معیشت خانوار، به‌ویژه دهک‌های پایین درآمدی است.
برنج ایرانی درجه‌یک با رشد ۱۱.۱ درصدی نسبت به اردیبهشت، بار دیگر در جایگاه یکی از پیشران‌های افزایش هزینه خوراکی خانوار قرار گرفته است. قیمت این کالا در خرداد به حدود ۲ میلیون و ۱۹۰ هزار تومان رسید؛ سطحی که ادامه روند صعودی آن در ماه‌های اخیر را تأیید می‌کند. در مقابل، برنج خارجی با ثبت رشد ملایم ۲ درصدی و میانگین قیمت حدود ۸۴۶ هزار تومان، جایگزین اقتصادی‌تری برای بسیاری از خانوارها باقی مانده است.
در میان کالاهای لبنی و پروتئینی، تخم‌مرغ ماشینی با ثبت افزایش ۲۷.۲ درصدی، رشدی خیره‌کننده داشته است؛ افزایشی که نه‌تنها به‌دلیل شدت آن، بلکه به‌واسطه نقش این کالا در رژیم غذایی اقشار متوسط و ضعیف، از اهمیت بالایی برخوردار است. ماست (۸.۷ درصد)، پنیر پاستوریزه (۵.۶ درصد) و شیر پاستوریزه (۶.۳ درصد) نیز در همین مسیر افزایشی حرکت کرده‌اند. در گروه گوشت سفید، مرغ ماشینی نیز با رشد ۱۰.۹ درصدی، خود را به بالای یک میلیون تومان رسانده است.
اما شگفتی آماری این ماه، لیموترش است؛ کالایی که با ۴۶.۴ درصد رشد قیمت در یک ماه، صدرنشین جدول تورمی خرداد شد. این افزایش، فراتر از یک تغییر فصلی، نشانه‌ای از اختلال در زنجیره تأمین میوه‌های پرمصرف و عدم مداخله مؤثر در بازارهای مقطعی است.
در شرایطی که بسیاری از کالاها در مسیر صعودی قرار دارند، برخی سبزیجات فصلی خلاف جهت حرکت کرده‌اند. سیب‌زمینی با کاهش ۱۲.۸ درصدی در صدر فهرست افت قیمت‌ها قرار دارد، و پس از آن خیار (۱۰.۳- درصد)، بادمجان (۸.۱- درصد) و فلفل دلمه‌ای (۴.۵- درصد) قرار گرفته‌اند. هرچند این افت‌ها عمدتاً موقتی و متاثر از افزایش عرضه در فصل تابستان هستند، اما در کوتاه‌مدت، فرصتی برای کاهش فشار بر سبد غذایی خانوار ایجاد کرده‌اند.
تحلیل قیمت‌ها در گروه حبوبات نشان می‌دهد که این اقلام نیز از تورم در امان نمانده‌اند. لوبیا چیتی با رشد ۸.۴ درصدی ماهانه و ۲۱۳ درصدی سالانه، از مرز یک کالای جانشین عبور کرده و به قلمی نسبتاً گران‌قیمت بدل شده است. سایر حبوبات نظیر لوبیا قرمز (۶.۶ درصد)، عدس (۳.۹ درصد) و نخود (۴.۳ درصد) نیز به همان نسبت افزایش یافته‌اند. روندی که نشان می‌دهد حتی اقلام سنتی‌تر سفره ایرانی هم دیگر دست‌کم گرفته نمی‌شوند.
مقایسه قیمت‌ها با خرداد ۱۴۰۳، تصویری روشن از شدت‌گرفتن روند تورمی در یک سال اخیر ترسیم می‌کند. لیموترش با رشد ۲۲۱.۶ درصدی، لوبیا چیتی با ۲۱۳ درصد و نخود با بیش از ۱۰۰ درصد، در صدر تغییرات سالانه قرار دارند. این ارقام، حکایت از فشاری مزمن و فرساینده بر قدرت خرید مصرف‌کنندگان دارند؛ فشاری که در لابه‌لای ارقام میانگین پنهان می‌ماند اما در سفره روزمره مردم به‌روشنی احساس می‌شود.
گزارش خرداد را باید نه فقط روایت تغییر قیمت‌ها، بلکه سندی اجتماعی دانست از شکاف میان اقتصاد رسمی و زندگی واقعی. صعود بهای اقلام پایه‌ای نظیر برنج، تخم‌مرغ، لبنیات و حبوبات، معنایی فراتر از تغییر در نمودار دارد: کاهش سطح تغذیه، اختلال در الگوی مصرف، و تعمیق نابرابری.
در عین حال، کاهش قیمت برخی اقلام سبزیجات فصلی، یادآور این نکته است که نوسان‌ها لزوماً تقدیری نیستند و می‌توان با سیاست‌گذاری مناسب، سمت و سوی آن‌ها را هدایت کرد. بازگشت به تعادل، هنوز ممکن است؛ اما مستلزم آن است که سیاست‌گذار، از پشت میز، خود را در جایگاه مصرف‌کننده‌ای با سفره‌ای معمولی تصور کند. تنها در این صورت است که داده‌ها از عدد، به معنا بدل می‌شوند.
با این‌حال، نباید از چشم دور داشت که اقتصاد خوراکی ایران، در آستانه تابستان، تنها با نیروهای داخلی دست‌به‌گریبان نیست. تحولات منطقه‌ای و شرایط جنگی پیرامون، افق تیرماه را به‌طور بی‌سابقه‌ای مبهم کرده است؛ از امنیت مسیرهای وارداتی گرفته تا اثر روانی نااطمینانی بر رفتار بازار. هنوز نمی‌دانیم تیر با خود چه خواهد آورد، اما آنچه روشن است این‌که اگر سیاست‌گذاری‌ها با چابکی، تدبیر و درک درست از واقعیت‌های کف بازار همراه شود، حتی این بحران نیز می‌تواند مدیریت شود.
گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی