نقشه‌برداری از بازار کار در بهار ۱۴۰۴
به گزارش اقتصادرَوا، بهار 1404 با خود تحولاتی در بازار کار ایران به همراه داشته است که بر اساس آمارگیری نیروی کار، شاخص‌های کلیدی اشتغال و بیکاری را دستخوش تغییر قرار داده است. این گزارش تحلیلی به بررسی عمیق این تغییرات، روندهای موجود، و ابعاد مختلف بازار کار در بهار 1404 می‌پردازد. نرخ مشارکت اقتصادی، نسبت اشتغال، نرخ بیکاری عمومی و نرخ بیکاری گروه‌های سنی مختلف، به همراه سهم اشتغال در بخش‌های اقتصادی گوناگون و وضعیت اشتغال ناقص، از جمله محورهای اصلی این تحلیل هستند. هدف از این بررسی، ارائه تصویری جامع و دقیق از وضعیت کنونی بازار کار ایران و مقایسه آن با دوره‌های مشابه گذشته است.
گزارش آمارگیری نیروی کار در بهار 1404، که نتایج آن از طریق درگاه ملی مرکز آمار ایران در دسترس عموم قرار گرفته است، نشان می‌دهد که اشتغال و بیکاری همچنان به عنوان دو ستون اصلی ارزیابی شرایط اقتصادی کشور مطرح هستند. از سال 1376، اطلاعات بازار کار کشور از طریق طرح آمارگیری از ویژگی‌های اشتغال و بیکاری خانوار جمع‌آوری می‌شد که در سال 1384 با بازنگری و انطباق با مفاهیم بین‌المللی، به "طرح آمارگیری نیروی کار" تغییر یافت. این طرح فصلی، با هدف شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن، در ماه میانی هر فصل اجرا می‌شود. جامعه هدف این آمارگیری شامل خانوارهای معمولی ساکن و گروهی در نقاط شهری و روستایی است، و برای جمع‌آوری داده‌ها، از مصاحبه با مطلع‌ترین عضو خانوار و اعضای 10 ساله و بیشتر استفاده می‌شود. روش آمارگیری به صورت خوشه‌ای دو مرحله‌ای طبقه‌بندی شده است و برای برآورد سطوح و تغییرات از نمونه‌گیری چرخشی استفاده می‌شود. در بهار 1404، از 60,648 خانوار در مناطق شهری و روستایی کل کشور آمارگیری شده است.
یکی از مهمترین شاخص‌های مورد بررسی، نرخ مشارکت اقتصادی است. بر اساس نتایج آمارگیری، در بهار 1404، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 15 ساله و بیشتر، 41.2 درصد بوده است. این بدان معناست که 41.2 درصد از جمعیت در سن کار، فعال اقتصادی محسوب شده و در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار 1403) تغییری نداشته است. بررسی‌های بیشتر نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است.
در بخش اشتغال، نسبت اشتغال جمعیت 15 ساله و بیشتر در بهار 1404 برابر با 38.2 درصد گزارش شده است. این شاخص بیانگر آن است که 38.2 درصد از جمعیت در سن کار، شاغل بوده‌اند. همانند نرخ مشارکت اقتصادی، نسبت اشتغال نیز در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است. در ارتباط با ساختار اشتغال، بخش خدمات با 52.4 درصد، بیشترین سهم را در اشتغال کل کشور به خود اختصاص داده است. پس از آن، بخش صنعت با 33.0 درصد و بخش کشاورزی با 14.6 درصد قرار دارند. لازم به ذکر است که سهم شاغلان بخش کشاورزی در بهار 1404 نسبت به فصل مشابه سال قبل 0.1 درصد افزایش داشته است، در حالی که سهم شاغلان بخش‌های خدمات و صنعت نسبت به زمستان سال گذشته تغییری نداشته است.
در بحث بیکاری، نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بیشتر در بهار 1404، 7.3 درصد برآورد شده است. این بدان معناست که 7.3 درصد از جمعیت فعال، بیکار بوده‌اند. مشابه با سایر شاخص‌ها، نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. نکته قابل توجه این است که نرخ بیکاری کل کشور نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار 1403) با کاهش 0.4 درصدی همراه بوده است.
بررسی دقیق‌تر گروه‌های سنی نشان می‌دهد که نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در بهار 1404، 19.7 درصد بوده است. این نرخ بیانگر آن است که حدود یک پنجم جمعیت فعال این گروه سنی، بیکار بوده‌اند. این شاخص نیز در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است و نسبت به فصل مشابه سال گذشته، 0.3 درصد کاهش داشته است. برای گروه سنی 18 تا 35 ساله، نرخ بیکاری 14.5 درصد گزارش شده است. این نرخ نیز در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده و نسبت به فصل مشابه در سال گذشته 0.5 درصد کاهش یافته است.
یکی از مهمترین چالش‌های بازار کار، بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی است. در بهار 1404، نرخ بیکاری جمعیت 15 ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی، 10.4 درصد بوده است. این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر گزارش شده است. روند تغییرات این نرخ حاکی از کاهش 1.2 درصدی در بهار 1404 نسبت به فصل مشابه سال قبل است. سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران نیز در بهار 1404، 40.0 درصد بوده است. این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است و نسبت به فصل مشابه سال قبل 3.0 درصد کاهش داشته است.
علاوه بر این، سهم اشتغال ناقص در بهار 1404، 6.6 درصد از جمعیت شاغل 15 ساله و بیشتر را تشکیل می‌دهد. اشتغال ناقص شامل افرادی است که در هفته مرجع، کمتر از 44 ساعت کار کرده و خواهان و آماده انجام کار اضافی بوده‌اند. این شاخص در بین مردان بیشتر از زنان و در نقاط روستایی بیشتر از نقاط شهری بوده است. سهم اشتغال ناقص در بهار 1404 نسبت به فصل مشابه سال قبل 1.3 درصد کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر، بررسی سهم شاغلین 15 ساله و بیشتر با ساعت کار معمول 49 ساعت و بیشتر نشان می‌دهد که 40.1 درصد از شاغلین به طور معمول 49 ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند. این شاخص، که یکی از نماگرهای کار شایسته است، نشان می‌دهد که سهم زیادی از شاغلین در کشور بیش از استاندارد کار می‌کنند و این شاخص نسبت به فصل مشابه سال قبل 1.6 درصد افزایش یافته است.
در نهایت، نتایج آمارگیری نیروی کار در بهار 1404 تصویری پیچیده از بازار کار ایران ارائه می‌دهد. در حالی که نرخ بیکاری کل کشور و نرخ بیکاری گروه‌های سنی جوان‌تر و فارغ‌التحصیلان آموزش عالی روندی کاهشی را نشان می‌دهند، اما همچنان چالش‌هایی در این بخش‌ها وجود دارد. سهم قابل توجهی از اشتغال در بخش خدمات متمرکز شده است و موضوع اشتغال ناقص و ساعات کاری طولانی نیز از دیگر نکات قابل تأمل است. این آمار و ارقام، اطلاعات ارزشمندی را برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران فراهم می‌آورد تا با درک عمیق‌تر از پویایی‌های بازار کار، راهکارهای مؤثرتری برای بهبود وضعیت اشتغال و ارتقای کیفیت نیروی کار در کشور اتخاذ نمایند. توجه به تفاوت‌ها در شاخص‌ها بین جنسیت و مناطق شهری و روستایی نیز در برنامه‌ریزی‌های آتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
گزارش از: مسیح محجوب، خبرنگار اقتصادی