به گزارش اقتصادرَوا؛ بر اساس گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران سالانه بیش از ۲۳ میلیارد دلار از محل خسارات ناشی از آلودگی هوا زیان می‌بیند؛ رقمی معادل پنج درصد تولید ناخالص داخلی کشور. افزون بر این، آلودگی هوا هر سال جان حدود ۳۰ هزار نفر را می‌گیرد و صدها میلیون ساعت کاری را از اقتصاد کشور حذف می‌کند. با این حال، کندی در اجرای سیاست‌های کنترل آلودگی نشان می‌دهد که فاصله میان هشدار و اقدام همچنان چشمگیر است.

آلودگی هوا؛ تهدید خاموش سلامت و اقتصاد کشور

آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی است که تأثیری مستقیم بر سلامت انسان و اقتصاد کشورها دارد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه میلیون‌ها نفر در جهان به‌دلیل پیامدهای ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. در ایران نیز طبق آمار وزارت بهداشت، در سال ۱۴۰۲ از جمعیت ۴۸ میلیونی، حدود ۳۰ هزار مورد مرگ زودرس به آلودگی هوا نسبت داده شده است. برآوردها نشان می‌دهد خسارت ناشی از این بحران به حدود ۲۳ میلیارد دلار، معادل ۵ درصد تولید ناخالص داخلی کشور رسیده است؛ رقمی کمتر از میانگین جهانی (۶.۱ درصد)، اما بالاتر از میانگین اروپا و آسیای مرکزی (۴.۶ درصد). همچنین مطالعات جهانی نشان می‌دهد عوارض بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا بین ۱۰ تا ۲۰ درصد هزینه‌های مرگ‌ومیر است.

زنجیره خسارت؛ از تعطیلی تا کاهش بهره‌وری

علاوه بر تلفات انسانی، آلودگی هوا خسارات اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. تعطیلی‌های مکرر ناشی از آلودگی، کاهش بهره‌وری نیروی کار و افت جذب گردشگر از مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی این بحران هستند. این تعطیلی‌ها موجب اختلال در خطوط تولید، به‌ویژه در صنایعی می‌شوند که به زنجیره تأمین وابسته‌اند؛ در نتیجه، بسیاری از واحدها ناچار به کاهش ظرفیت تولید یا تعدیل نیرو می‌شوند. شرکت‌های کوچک و متوسط نیز به‌دلیل حاشیه سود پایین، بیش از دیگران در معرض آسیب قرار دارند.

آسیب‌های زیست‌محیطی، خسارت به زیرساخت‌ها و اثرات منفی بر بخش‌های کشاورزی و صنعت، از دیگر تبعات مستقیم آلودگی هوا محسوب می‌شود. در کنار آن، تأثیرات غیرمستقیم بر سلامت روان نیز قابل توجه است؛ کاهش حافظه و تمرکز، افت سرعت پردازش اطلاعات، افزایش استرس و اختلالات خواب از جمله اثراتی هستند که مطالعات علمی به آن‌ها اشاره دارند. بر اساس برآوردها، تنها خسارت‌های سلامت ناشی از آلودگی هوای تهران در سال ۱۴۰۱ حدود ۲.۳ میلیارد دلار بوده است؛ رقمی که بیانگر ابعاد نگران‌کننده این بحران در پایتخت است.

شفافیت و آگاهی؛ گام نخست برای مهار بحران آلودگی هوا

کمی کردن خسارات ناشی از آلودگی هوا، نخستین و مهم‌ترین گام در مسیر مقابله با این بحران است؛ چرا که تا زمانی که ابعاد مسئله به‌طور شفاف مشخص نشود، تصمیم‌گیری مؤثر در این زمینه دشوار خواهد بود. از این‌رو، افزایش آگاهی عمومی نسبت به پیامدهای مخرب آلودگی هوا، می‌تواند جامعه را هوشیارتر و دولت را در مسیر برنامه‌ریزی و تخصیص هدفمند منابع، ملزم کرد.

ارائه آمار و داده‌های دقیق از میزان خسارات، سیاست‌گذاران را به سمت اولویت‌بندی در تصمیم‌گیری و تخصیص بودجه در بخش‌های کلیدی هدایت می‌کند. سرمایه‌گذاری در توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد، نوسازی ناوگان فرسوده و گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش قابل‌توجه آلودگی و خسارات ناشی از آن منجر شود.

بررسی خسارات ناشی از آلودگی هوا در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی نشان می‌دهد که سیاست‌های کنونی مقابله با این بحران نیازمند بازنگری جدی است. ارزیابی هزینه‌ها و پیامدهای گسترده آلودگی می‌تواند به تصمیم‌سازان در اصلاح رویکردها، تدوین سیاست‌های کارآمدتر و جهت‌دهی منابع مالی در مسیر کاهش آثار مخرب آن کمک کند.

در نهایت، آلودگی هوا در ایران به بحرانی چندوجهی تبدیل شده است که سلامت عمومی، بهره‌وری اقتصادی و پایداری محیط‌زیست را هم‌زمان تهدید می‌کند. هزینه‌های سنگین ناشی از این پدیده، لزوم بازنگری در سیاست‌های کنونی را یادآور می‌شود. راهکار مؤثر در مهار این بحران، اجرای سیاست‌های هماهنگ میان دستگاه‌های مسئول، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، بهبود کیفیت سوخت و توسعه انرژی‌های پاک است که بدون شفافیت داده‌ها و تخصیص هدفمند منابع، کاهش خسارات ناشی از آلودگی هوا تنها در حد شعار باقی خواهد ماند.