ائتلاف پیشگامان و تسریع کربن‌زدایی در صنایع سنگین
به گزارش اقتصادرَوا؛ ائتلاف پیشگامان (First Movers Coalition یا FMC) که در سال ۲۰۲۱ و در جریان کاپ ۲۶ (COP26) به عنوان یک مشارکت نزدیک بین مجمع جهانی اقتصاد و دولت ایالات متحده آمریکا (به ویژه وزارت امور خارجه) راه‌اندازی شد، یک ابتکار عمل کلیدی برای رسیدگی به چالش‌های مربوط به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در «بخش‌های با کاهش دشوار آلایندگی» (hard-to-abate sectors) است. این بخش‌ها که بالغ بر هفت صنعت اصلی را شامل می‌شوند، نزدیک به یک‌سوم (حدود ۳۰ درصد) از کل انتشارات گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط انسان در سطح جهان را به خود اختصاص می‌دهند. فهرست این بخش‌ها عبارت‌اند از: هوانوردی، کشتیرانی، حمل‌ونقل جاده‌ای (حوزه حمل‌ونقل)، سیمان و بتن، آلومینیوم، و فولاد (حوزه مواد)، به‌علاوه بخش هفتم که بر فناوری‌های حذف دی‌اکسیدکربن (CDR) متمرکز است.
سازوکار بازار برای ایجاد تحول
هدف اصلی ائتلاف، ارسال یک سیگنال تقاضای قوی و تجمیع‌شده از بخش خصوصی به بازار برای فناوری‌های کاهش عمیق کربن است. این ابتکار نه تنها یک برنامه اقلیمی صرف، بلکه ابزاری برای تضمین پایداری بلندمدت و بقای این صنایع در معنای تجاری آن تلقی می‌شود، زیرا عدم تحول، آن‌ها را در ۵ تا ۱۰ سال آینده به صنعتی نامرتبط تبدیل خواهد کرد. مشکل این بخش‌ها این است که فناوری‌های بالغ و در دسترس برای کاهش چشمگیر انتشار آلاینده‌ها اندک هستند.
ائتلاف با گرد هم آوردن خریداران و تأمین‌کنندگان، موانع موجود در طول زنجیره ارزش را از بین می‌برد. از یک سو، خریداران به تنهایی کشش کافی برای تأثیرگذاری بر عرضه ندارند و با کمبود عرضه در مقیاس تجاری مواجه‌اند. از سوی دیگر، تأمین‌کنندگان (توسعه‌دهندگان فناوری) برای سرمایه‌گذاری در مقیاس و گسترش تحقیق و توسعه (R&D) نیازمند اطمینان از تقاضای بلندمدت هستند تا سرمایه‌هایشان از بین نرود. ائتلاف با تمرکز بر افق ۲۰۳۰، این اکوسیستم را گرد هم می‌آورد تا از طریق تأمین مالی «حق بیمه سبز» (green premium)، به فناوری‌های جدید اجازه رشد دهد.
تعهدات شرکتی و مثال موردی سیمان
شرکت‌هایی که به ائتلاف می‌پیوندند، صرفاً بیانیه صادر نمی‌کنند، بلکه تعهدات بخشی بسیار مشخصی را می‌پذیرند. به عنوان مثال، در بخش فولاد، شرکت‌ها باید متعهد شوند که تا سال ۲۰۳۰، ۱۰ درصد از کل فولاد خریداری شده دارای کربن «نزدیک به صفر» باشد. این سیگنال بازار، یک سیگنال غیرمستقیم است که از طریق تقاضا برای محصولات سبز، مانند فولاد یا سیمان سبز، مسیر توسعه فناوری‌های مورد نظر را هموار می‌سازد.
مشارکت بین شرکت مایکروسافت (خریدار) و شرکت نوبنیاد سابلایم سیستمز (Sublime Systems) (تأمین‌کننده) نمونه‌ای ملموس از عملکرد ائتلاف است که از طریق یک کارگاه آموزشی سازماندهی شده توسط این ائتلاف در سال ۲۰۲۴ میسر شد. مایکروسافت که متعهد به منفی کردن کربن تا سال ۲۰۳۰ است، به دنبال راه‌حل‌هایی برای کاهش انتشار غیرمستقیم (Scope 3) خود در زمینه مصالح ساختمانی (مانند سیمان و بتن) است. سابلایم سیستمز که از دانشگاه اِم‌آی‌تی (MIT) منشأ گرفته، فرایند سنتی ساخت سیمان را که نیازمند گرم‌کردن کوره تا دمای گدازه (مصرف زیاد سوخت فسیلی) و آزادسازی CO2 از سنگ‌آهک است، کنار می‌گذارد. فناوری آن‌ها یک فرایند تماماً الکتریکی است که مواد اولیه غیرکربناته یا ضایعات صنعتی را در دمای محیط حل می‌کند و پتانسیل کاهش انتشار آلایندگی را تا بیش از ۹۰ درصد نسبت به تولید سیمان سنتی دارد.
نوآوری در قراردادها: سازوکار «رزرو و مطالبه»
مهم‌ترین بخش این همکاری، ساختار قرارداد چندساله (شش تا نه سال) برای حجم عظیمی از سیمان (بیش از ۶۲۲,۰۰۰ تن) است که برای سابلایم سیستمز که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین برای ساخت کارخانه‌های با مقیاس تولید انبوه است، اطمینان از درآمد را فراهم می‌آورد. این حجم که برای ساخت تقریباً ۳۰ ورزشگاه کفایت می‌کند، توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کرده است.
برای غلبه بر چالش‌های لجستیکی و جغرافیایی، این قرارداد از سازوکار «رزرو و مطالبه» (Book and Claim) و «گواهی‌های مشخصه زیست‌محیطی» (Environmental Attribute Certificates یا EACs) استفاده می‌کند. این سازوکار به مایکروسافت اجازه می‌دهد تا منفعت زیست‌محیطی (کربن کمتر) تولید شده توسط سابلایم را خریداری کرده و حق بیمه سبز را تأمین کند، حتی اگر سیمان تولید شده در نهایت در تأسیسات خود مایکروسافت در همان منطقه جغرافیایی استفاده نشود. EACها اسناد و مدارکی هستند که جداسازی فیزیکی مواد از مزیت زیست‌محیطی آن را ممکن می‌سازند و به مایکروسافت این امکان را می‌دهند که انتشار پایین‌تر را در موجودی خود گزارش کند. این رویکرد به ویژه در مراحل اولیه توسعه فناوری، برای حل مشکل تقاضا در مقیاس و همچنین رفع چالش‌های جغرافیایی خریدار بسیار حیاتی است.
ائتلاف پیشگامان با ایجاد یک محیط امن و قابل اعتماد، گفت‌وگوهایی را بین شرکت‌های بزرگ چندملیتی (مانند مایکروسافت) و استارتاپ‌های نوآور (مانند سابلایم سیستمز) تسهیل می‌کند که در حالت عادی در دو سر یک زنجیره تأمین بسیار طولانی قرار دارند. این فضا امکان همسویی اصول اولیه و تبلور ایده‌های خلاقانه در معاملات قابل اتکای بانکی را فراهم می‌سازد که برای پیشبرد تحول صنعتی در بخش‌هایی که بدون این تعهدات خصوصی، به سختی می‌توانستند سرمایه مورد نیاز خود را جذب کنند، امری ضروری است. این معاملات تسهیل‌گر، مسیر را برای دستیابی به صرفه اقتصادی و در نهایت رسیدن به برابری قیمت در بازار در آینده هموار می‌کنند. ائتلاف پیشگامان با فراهم‌کردن محیطی امن و تزریق تعهدات مالی بلندمدت، سرعت تحول صنعتی را در بخش‌هایی که به طور طبیعی کُند و سرمایه‌بر هستند، افزایش می‌دهد تا فرایند گذار از فناوری‌های با کربن بالا به راه‌حل‌های پاک، شتاب گیرد.
گزارش از: امیرحسین مستقل، کارشناس اقتصادی