رشد دو برابری سبد‌های خارجی در بورس تهران
به گزارش خبرنگار اقتصادروا؛ داده‌های آماری مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار نشان می‌دهد که بازار سرمایه ایران طی یک سال گذشته شاهد رشد چشمگیر سرمایه‌گذاری خارجی بوده است. مجموع ارزش سبد سرمایه‌گذاری خارجی از حدود ۹ همت در مرداد ۱۴۰۳ به ۱۷ همت در مرداد ۱۴۰۴ افزایش یافته است که معادل رشد تقریبی ۸۹ درصد است. این جهش، نشان‌دهنده بازگشت اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی به بازار و افزایش جذابیت فرصت‌های سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی اقتصاد ایران محسوب می‌شود.
مجموع ارزش سبد سرمایه‌گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی در مرداد ۱۴۰۳ برابر با 8952 میلیارد تومان بوده که در مرداد ۱۴۰۴ به ۱حدود 17 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. این رشد تقریبا دو برابری نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران، چه افراد حقیقی و چه حقوقی، تمایل بیشتری برای مشارکت در بورس ایران پیدا کرده‌اند. سهم اشخاص حقیقی از این سبد در مرداد ۱۴۰۴ برابر با 1257 میلیارد تومان بوده، در حالی که سهم اشخاص حقوقی 15.447 میلیارد تومان است. به عبارت دیگر، بیش از ۹۲ درصد از ارزش کل سبد سرمایه‌گذاری خارجی در دست شرکت‌ها و نهادهای حقوقی قرار دارد و تنها حدود ۸ درصد به سرمایه‌گذاران حقیقی اختصاص یافته است. این نسبت نشان می‌دهد که بازیگران بزرگ و نهادی در بازار سرمایه ایران نقش محوری در جذب سرمایه خارجی دارند و نوسانات کلان بازار بیشترین تأثیر را بر عملکرد آن‌ها خواهد گذاشت.
در کنار افزایش ارزش سرمایه‌گذاری، تعداد سرمایه‌گذاران خارجی نیز اندکی افزایش یافته است، اما این رشد به اندازه افزایش ارزش سبد قابل توجه نیست. تعداد سرمایه‌گذاران از ۴،۸۶۰ نفر در مرداد ۱۴۰۳ به ۵،۱۳۳ نفر در مرداد ۱۴۰۴ رسیده که معادل کمتر از ۶ درصد افزایش است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد ارزش سرمایه‌گذاری بیشتر ناشی از افزایش حجم سرمایه‌گذاری هر فرد یا نهاد بوده است تا ورود تعداد زیادی سرمایه‌گذار جدید به بازار. از نظر نوع سرمایه‌گذار، تعداد سرمایه‌گذاران حقیقی خارجی ۳،۴۰۰ نفر و تعداد سرمایه‌گذاران حقوقی ۱،۷۳۳ نفر بوده است. اگرچه تعداد حقیقی‌ها بیشتر است، اما ارزش سرمایه‌گذاری آن‌ها بسیار کمتر از نهادهای حقوقی است. این امر بیانگر نقش کلیدی نهادهای حقوقی و شرکت‌های بزرگ در تعیین جریان سرمایه و تأثیرگذاری بر بازار است، در حالی که سرمایه‌گذاران حقیقی نقش مکمل و محدودتری دارند.
روند رشد سرمایه‌گذاری خارجی در بازار ایران نشان می‌دهد که رشد تقریبا دو برابری ارزش کل سرمایه‌گذاری ناشی از جذابیت نسبی بازار سرمایه، تعدیل نرخ‌های ارز، سیاست‌های حمایتی دولت و بازدهی قابل قبول برخی از صنایع بورسی است. تمرکز سرمایه‌گذاری در بخش حقوقی‌ها بیانگر توانایی این نهادها در مدیریت ریسک، دسترسی به اطلاعات بهتر و قدرت خرید بیشتر است. این تمرکز هم مزیت دارد و هم ریسک؛ مزیت آن کنترل بیشتر جریان سرمایه و توانایی تأثیرگذاری بر صنایع و سهام کلیدی است، اما ریسک آن وابستگی شدید بازار به چند نهاد بزرگ و آسیب‌پذیری در مقابل نوسانات اقتصادی و سیاسی است.
افزایش محدود تعداد سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی در مقایسه با رشد ارزش سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد که بازار موفق به جذب سرمایه‌گذاران جدید نشده و سرمایه‌های موجود عمدتا توسط سرمایه‌گذاران فعلی افزایش یافته است. این امر می‌تواند به محدودیت‌های قانونی، مقررات سرمایه‌گذاری و ریسک‌های سیاسی و اقتصادی مرتبط باشد که ورود تازه‌واردها را کند کرده است.
اقتصاد کلان از این روند چند اثر مهم دریافت می‌کند. نخست، افزایش نقدینگی و عمق بازار که می‌تواند به بهبود نقدشوندگی سهام و کاهش نوسانات قیمت کمک کند و زمینه رشد اقتصادی از طریق تقویت بازار سرمایه را فراهم کند. دوم، افزایش وابستگی بازار به سرمایه خارجی که حساسیت بازار نسبت به تحولات جهانی و تصمیمات سرمایه‌گذاران بزرگ را بیشتر می‌کند؛ هرگونه بحران مالی بین‌المللی یا تغییر سیاست‌های سرمایه‌گذاران خارجی می‌تواند اثر فوری بر شاخص‌های بورس داشته باشد. سوم، ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری هدفمند، به ویژه در صنایعی مانند پتروشیمی، بانک‌ها، فلزات و فناوری که می‌توانند مقصد اصلی سرمایه خارجی شوند و رشد این صنایع را تقویت کنند.
در کنار مزایا، تمرکز بالای سرمایه در دست نهادهای حقوقی و عدم رشد متناسب تعداد سرمایه‌گذاران تازه‌وارد نشان می‌دهد که تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری هنوز کافی نیست. برای کاهش ریسک‌های ناشی از وابستگی به چند نهاد کلیدی، لازم است سیاست‌های حمایتی و مقررات شفاف برای جذب سرمایه‌گذاران حقیقی خارجی طراحی شود. همچنین، ثبات سیاسی و اقتصادی، شفافیت اطلاعات و ایجاد سازوکارهای تشویقی می‌تواند به افزایش اعتماد و پایدارسازی جریان سرمایه خارجی کمک کند.
در دید کلی؛ داده‌های مرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که بازار سرمایه ایران توانسته است با وجود چالش‌های داخلی و بین‌المللی، جریان سرمایه خارجی را افزایش دهد و جذابیت خود را برای سرمایه‌گذاران نهادی حفظ کند. رشد ارزش سبد سرمایه‌گذاری خارجی و تمرکز آن در دست نهادهای حقوقی نشان‌دهنده ظرفیت مالی بالا و توانایی مدیریت سرمایه‌های بزرگ است، اما نیاز به افزایش تنوع سرمایه‌گذاری و کاهش وابستگی بازار به چند بازیگر کلیدی همچنان احساس می‌شود. برای پایدارسازی این روند و کاهش آسیب‌پذیری، سیاست‌های حمایتی، شفافیت اطلاعات و تشویق سرمایه‌گذاران حقیقی خارجی ضروری است تا بازار سرمایه ایران بتواند نقش مؤثر خود را در تأمین مالی اقتصاد داخلی و جذب سرمایه خارجی ایفا کند و در بلندمدت به رشد پایدار اقتصادی منجر شود.
گزارش از: متین محلاتی، کارشناس بورس