به گزارش خبرنگار اقتصادروا؛ در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ بازار سرمایه ایران با وضعیتی پیچیده مواجه شد. صندوق‌های اهرمی که ذاتاً پرریسک‌ترین ابزارهای مالی بورس به شمار می‌روند، عملکردی منفی و ضعیف از خود نشان دادند. در همین بازه، صندوق‌های مبتنی بر طلا به دلیل رشد هم‌زمان نرخ جهانی اونس و افزایش قیمت دلار در بازار آزاد، توانستند بازدهی مثبت برای سرمایه‌گذاران خود به ارمغان بیاورند. این تضاد، یکی از شکاف‌های مهم و معنادار در میان ابزارهای مالی ایران را در شش‌ماهه ابتدایی سال رقم زد.

شاخص کل بورس نیز در همین مدت حدود ۶ درصد افت کرد. این ریزش عمومی سبب شد که فضای کلی بورس تهران در وضعیت رکودی باقی بماند و جریان‌های نقدینگی چندان تمایلی به ورود به بازار سهام نداشته باشند. بنابراین صندوق‌های اهرمی، به‌عنوان ابزارهایی که اساساً به تحرک و نوسان مثبت بازار نیاز دارند، از همان ابتدا با شرایط نامطلوبی مواجه شدند و افت سنگینی را تجربه کردند.

گزارش‌های منتشرشده نشان می‌دهد در پایان سال گذشته ۷ صندوق اهرمی فعال در بازار وجود داشت. همه این صندوق‌ها از ابتدای امسال تاکنون بازدهی منفی ثبت کردند و حتی بهترین عملکرد میان آنها نیز زیان‌ده بود. صندوق «اهرم» با افت حدود ۲۵ درصدی، «توان» با کاهش نزدیک به ۲۴ درصد و «جهش» با افت نزدیک به ۱۹ درصد از بارزترین نمونه‌ها بودند.

این افت‌ها به خوبی ماهیت ریسکی و شکننده این ابزارها را نشان می‌دهد. حتی صندوق «نارنج اهرم» که بهترین عملکرد را در میان هم‌گروه‌های خود داشت، باز هم زیانی حدود ۱۰ درصد به سرمایه‌گذاران وارد کرد. بنابراین می‌توان گفت در نیمه نخست سال جاری صندوق‌های اهرمی عملاً هیچ ارزش افزوده‌ای برای سهامداران خود نداشتند و بخشی از سرمایه آنها نابود شد.

در مقابل، صندوق‌های طلا به دلیل تحولات بازارهای جهانی و داخلی، بازدهی مثبت ثبت کردند. افزایش تقاضای سرمایه‌گذاران برای پناه بردن به دارایی‌های امن، صندوق‌های طلا را به گزینه‌ای جذاب تبدیل کرد. نمونه بارز این روند، صندوق «زروان» بود که در همین دوره حدود ۲۱ درصد رشد کرد و عنوان بهترین عملکرد را در این گروه به دست آورد.

صندوق «گلدیس» نیز رشدی بیش از ۱۲ درصد داشت و سایر صندوق‌های طلا هم کمابیش سود مناسبی برای سرمایه‌گذاران به همراه آوردند. این ارقام در شرایطی به دست آمد که بازار سهام دچار کمبود تقاضا بود و جریان نقدینگی به سمت ابزارهای مبتنی بر طلا یا صندوق‌های درآمد ثابت تغییر جهت داد. همین تغییر رفتار سرمایه‌گذاران یکی از مهم‌ترین عوامل تعمیق شکاف میان بازدهی صندوق‌های اهرمی و طلا بود.

در همین مدت صندوق‌های درآمد ثابت نیز توانستند حدود ۱۷ درصد بازدهی نصیب سرمایه‌گذاران کنند. این رقم برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز بسیار حائز اهمیت بود، زیرا امکان کسب سودی مطمئن و بدون مواجهه با نوسانات شدید بازار سهام را فراهم می‌کرد. به این ترتیب، بازار شاهد نوعی جابه‌جایی نقدینگی از ابزارهای پرریسک به سمت دارایی‌های امن‌تر شد.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد علت اصلی رشد صندوق‌های طلا را می‌توان در دو عامل جست‌وجو کرد. نخست افزایش نرخ دلار در بازار آزاد بود که در مقاطعی به بیش از ۱۰۰ هزار تومان هم رسید. دوم رشد جهانی اونس طلا و افزایش نااطمینانی‌های ژئوپلیتیک بود که سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن سوق داد و تقاضا برای طلا و صندوق‌های مرتبط را افزایش داد. در این میان، برخی صندوق‌های طلا در ابتدای سال با افت ارزش مواجه شدند. بهار ۱۴۰۴ برای این صندوق‌ها دوره‌ای دشوار بود و حتی بعضی از آنها کاهش‌هایی تا حدود ۲۰ درصد را تجربه کردند. با این حال، تحولات سیاسی و رشد دوباره قیمت دلار سبب شد که این افت‌ها جبران شود و در نهایت عملکرد مثبت به ثبت برسد.

این در حالی است که صندوق‌های اهرمی به دلیل سازوکار اهرم و وابستگی شدید به شرایط صعودی بازار سهام، نتوانستند چنین بازگشتی را تجربه کنند. کاهش NAV این صندوق‌ها و نبود تقاضای کافی، موجب شد که حتی در زمان‌هایی که بازار سهام اندکی بهبود یافت، سرمایه‌گذاران همچنان تمایل چندانی به خرید واحدهای اهرمی نداشته باشند. نگاهی به جریان‌های نقدینگی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران در این مدت به سمت گزینه‌های مطمئن‌تر حرکت کردند. صندوق‌های درآمد ثابت و طلا دو مقصد اصلی این منابع بودند و در نتیجه توانستند بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های خارج‌شده از بازار سهام را جذب کنند. این تغییر رفتار در واقع بازتابی از نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی نیمه نخست سال بود.

چشم‌انداز پیش رو برای این بازارها به شدت وابسته به تحولات سیاسی، نرخ ارز و شرایط اقتصاد جهانی است. اگر تنش‌های ژئوپلیتیک ادامه یابد و نرخ دلار همچنان در سطوح بالای ۱۰۰ هزار تومان باقی بماند، صندوق‌های طلا همچنان جذاب خواهند بود و احتمالاً بازدهی مثبت خود را حفظ می‌کنند. در مقابل، اگر ثبات نسبی در فضای سیاسی و اقتصادی کشور ایجاد شود و نرخ ارز کنترل گردد، می‌توان انتظار داشت که بازار سهام جان تازه‌ای بگیرد. در چنین شرایطی، صندوق‌های اهرمی نیز دوباره می‌توانند برای سرمایه‌گذاران جسورتر جذاب شوند و بخشی از زیان‌های گذشته را جبران کنند.

به طور کلی نیمه نخست ۱۴۰۴ تصویری از دو مسیر کاملاً متفاوت در بازار سرمایه ایران ارائه داد. یک مسیر پرریسک و زیان‌ده در صندوق‌های اهرمی و مسیری امن‌تر و سودآور در صندوق‌های طلا و درآمد ثابت. سرمایه‌گذاران در این میان ترجیح دادند مسیر دوم را انتخاب کنند تا از سرمایه‌های خود محافظت کنند. این شکاف میان بازدهی ابزارهای مالی، بیانگر حساسیت بالای بازار سرمایه ایران به عوامل بیرونی و درونی است. از تغییرات نرخ ارز گرفته تا تحولات سیاسی و انتظارات سرمایه‌گذاران، همگی در تعیین بازدهی ابزارها نقش تعیین‌کننده دارند و چشم‌انداز نیمه دوم سال را نیز تحت تأثیر قرار خواهند داد.

گزارش از: مهدی شاه جلال الدین، کارشناس بازارهای مالی