تهران و مسکو علیه دلار نفتی؛ آغاز اتحاد بورس‌های انرژی منطقه
به گزارش اقتصادرَوا؛ رویداد بین‌المللی «هفته انرژی روسیه ۲۰۲۵» در شرایطی کار خود را در مسکو آغاز کرده است که موضوع همگرایی بازارهای منطقه‌ای انرژی و کاهش وابستگی به سازوکارهای قیمت‌گذاری غربی، به یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوها تبدیل شده است. در این میان، حضور فعال بورس انرژی ایران و امضای تفاهم‌نامه هم
کاری میان این نهاد و بورس بین‌المللی سن‌پترزبورگ (SPIMEX)، می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای شکل‌گیری بلوکی جدید در نظام مالی و قیمتی انرژی باشد؛ بلوکی که هدف خود را ایجاد شاخص‌های مستقل، شفاف و منطقه‌محور در بازار نفت و فرآورده‌های انرژی تعریف می‌کند.
محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، که در رأس هیأتی از این نهاد در رویداد مسکو شرکت کرده، در پنل تخصصی «ایجاد نظامات ملی و بین‌المللی شاخص‌های قیمتی نفت خام و حوزه انرژی؛ از نبود شفافیت تا اتکاپذیری» به ایراد سخنرانی پرداخت. این پنل با همکاری بورس بین‌المللی سن‌پترزبورگ برگزار شد و به بررسی ظرفیت‌های فنی و سیاستی برای طراحی شاخص‌های قیمتی منطقه‌ای اختصاص داشت.
به گفته نظیفی، بورس انرژی ایران در سال‌های اخیر با توسعه بسترهای معاملاتی متنوع در حوزه نفت، گاز و برق، نقش موثری در کشف قیمت، تسهیل دسترسی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به بازار و افزایش شفافیت اقتصادی ایفا کرده است. او تأکید کرد که پیوند میان بازارهای منطقه‌ای و هم‌افزایی داده‌ها و سامانه‌های معاملاتی، می‌تواند مسیر را برای ایجاد یک مرجع قیمتی مستقل از ساختارهای سنتی غربی هموار کند.
در بخش دیگری از این نشست، معاون اول وزیر انرژی روسیه و رئیس بورس بین‌المللی سن‌پترزبورگ نیز بر اهمیت همکاری میان دو کشور تأکید کردند. به باور آنان، ایجاد شاخص‌های قیمتی بومی در حوزه انرژی، نه تنها می‌تواند به افزایش اتکاپذیری معاملات منجر شود، بلکه به کشورهای تولیدکننده این امکان را می‌دهد تا در برابر تحریم‌ها، نوسانات ناشی از تصمیمات آژانس‌های غربی و مداخلات سیاسی در بازارهای جهانی، مقاومت بیشتری نشان دهند.
این دیدگاه، در واقع ادامه‌ی روندی است که در سال‌های اخیر از سوی کشورهای عضو بریکس (BRICS) نیز دنبال شده؛ یعنی تلاش برای استقلال تدریجی از نظام مالی و قیمتی تحت سلطه دلار و نهادهای غربی.
در حاشیه این رویداد، تفاهم‌نامه‌ای میان بورس انرژی ایران و بورس بین‌المللی سن‌پترزبورگ به امضا رسید که مفاد آن، به‌روشنی بر توسعه همکاری‌های ساختاری در سطح منطقه‌ای دلالت دارد. بر اساس این تفاهم‌نامه، دو طرف متعهد شدند تا با تسهیل فرآیندهای اجرایی برای ایجاد معاملات مشترک، پذیرش متقابل شرکت‌کنندگان بازار، اجرای پروژه‌های آموزشی و پژوهشی مشترک و تبادل تجربیات فنی، بستر لازم را برای همگرایی نهادی میان دو بورس فراهم کنند.
این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری یک شبکه منسجم از بورس‌های انرژی در منطقه اوراسیا باشد؛ شبکه‌ای که هدفش نه صرفاً تجارت، بلکه تعریف قواعد جدید بازی در بازار جهانی انرژی است.
نظیفی در مراسم امضای این تفاهم‌نامه گفت: «امضای این توافق، گام نخست در مسیر اتحاد بورس‌های انرژی منطقه است؛ اتحادی که می‌تواند به نقش‌آفرینی مؤثر و تعیین‌کننده در بازار جهانی انرژی منجر شود.» این سخنان، در واقع بازتابی از رویکرد جدید ایران در حوزه انرژی و دیپلماسی اقتصادی است؛ رویکردی که به‌جای تمرکز بر صادرات صرف، بر توسعه بسترهای مالی و اطلاعاتی برای اثرگذاری بر قیمت جهانی تکیه دارد.
از سوی دیگر، ایگور آرتِمیِف، مدیرعامل بورس بین‌المللی سن‌پترزبورگ نیز در سخنانی ضمن قدردانی از همکاری ایران، اعلام کرد: «مایلیم از تجربیات و فناوری‌های نوین همکاران در بورس انرژی ایران بهره‌مند شویم. توسعه روابط چندجانبه میان بورس‌های انرژی، گامی مهم در جهت ایجاد شبکه‌ای جهانی از همکاری‌های پایدار در بازار انرژی است.» اشاره او به «فناوری‌های نوین» را می‌توان ناظر به زیرساخت‌های دیجیتال و سامانه‌های معاملاتی پیشرفته‌ای دانست که بورس انرژی ایران در سال‌های اخیر توسعه داده و به‌ویژه در بخش برق و فرآورده‌های نفتی، امکان کشف قیمت‌های لحظه‌ای و عرضه‌های متنوع را فراهم کرده است.
در نگاهی کلان‌تر، این همکاری را می‌توان بخشی از روند بازآرایی نظم انرژی جهانی دانست. با تشدید تنش‌های سیاسی میان روسیه و غرب، و در عین حال افزایش حضور کشورهای آسیایی در بازار انرژی، نیاز به ایجاد مراجع قیمتی مستقل بیش از پیش احساس می‌شود.
وابستگی تاریخی بازار جهانی به شاخص‌هایی نظیر برنت (Brent) و WTI، که زیر نظر شرکت‌ها و مؤسسات غربی تعیین می‌شوند، همواره از سوی تولیدکنندگان غیرغربی به‌عنوان عاملی محدودکننده و غیرشفاف تلقی شده است. اکنون تلاش ایران و روسیه برای تعریف شاخص‌های جدید منطقه‌ای، می‌تواند گامی عملی در جهت تغییر این معادله باشد.
در نهایت، حضور فعال بورس انرژی ایران در رویداد «هفته انرژی روسیه ۲۰۲۵» را باید نشانه‌ای از گذار تدریجی این نهاد از مرحله توسعه زیرساخت داخلی به مرحله تعامل بین‌المللی دانست. اگر همکاری با بورس سن‌پترزبورگ به نتایج ملموسی در حوزه معاملات مشترک یا شاخص‌سازی منطقه‌ای منجر شود، این امر نه‌تنها موقعیت ایران را در بازار انرژی تقویت خواهد کرد، بلکه به افزایش اعتبار بورس انرژی در سطح بین‌المللی و جذب بازیگران جدید از کشورهای همسو نیز خواهد انجامید.
در چنین مسیری، بورس انرژی ایران می‌تواند از جایگاه یک بازار ملی به بازیگری منطقه‌ای و در نهایت، نهادی اثرگذار در ساختار قیمت‌گذاری جهانی انرژی ارتقا یابد. تحولی که پیامدهای آن، فراتر از حوزه انرژی و در سطح ژئو‌اقتصادی قابل مشاهده خواهد بود.
گزارش از: متین محلاتی، کارشناس اقتصادی