به گزارش اقتصادروا؛ در جهان امروز که اقتصادها به سمت دیجیتالی شدن و کاهش استفاده از پول فیزیکی حرکت می‌کنند، علاقه مردم اروپا و ژاپن به نگهداری پول نقد یکی از تناقض‌های جالب اقتصاد مدرن است. در حالی‌ که کشورهایی مانند چین، کره‌جنوبی و آمریکا با سرعتی بالا در مسیر پرداخت‌های الکترونیکی پیش می‌روند، مردم ژاپن و بسیاری از کشورهای اروپایی هنوز ترجیح می‌دهند معاملات روزمره خود را با اسکناس و سکه انجام دهند.

این رفتار ریشه در مسائل فنی ندارد؛ بلکه از نظر فرهنگی، روانی و اجتماعی معنا و هویت خاصی برای مردم این جوامع دارد. پول نقد در ذهن آن‌ها فقط وسیله مبادله نیست، بلکه نمادی از اعتماد، کنترل و امنیت است. بر اساس گزارش بانک مرکزی اروپا در سال ۲۰۲۴، هنوز بخش قابل‌توجهی از تراکنش‌های خرد در منطقه یورو با پول نقد انجام می‌شود. در همان سال، حدود ۵۲ درصد از پرداخت‌های فروشگاهی در کشورهای عضو یورو به‌صورت نقدی صورت گرفت؛ رقمی که هرچند رو به کاهش است، اما همچنان نشان از وابستگی عمیق مردم به اسکناس دارد.

در کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا، اتریش و اسپانیا، پول نقد بخشی از فرهنگ مالی است. مردم این کشورها معتقدند اسکناس نماد استقلال فردی و حفظ حریم خصوصی است. به همین دلیل، هنوز هم بخش قابل‌توجهی از تراکنش‌ها به‌صورت نقدی انجام می‌شود، هرچند روند کاهش آن در جریان است.

مطالعات بانک مرکزی اروپا در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد از شهروندان خواهان حفظ گزینه پرداخت نقدی‌اند. آن‌ها معتقدند حذف اسکناس، آزادی مالی و حق انتخابشان را محدود می‌کند. در ژاپن نیز وضعیتی مشابه دیده می‌شود. با وجود زیرساخت‌های فوق‌پیشرفته فناوری و بانکی، هنوز بخش بزرگی از تراکنش‌های روزمره به‌صورت نقدی انجام می‌شود. نسبت پرداخت‌های غیرنقدی در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۳ درصد بوده، به این معنا که بیش از نیمی از مبادلات هنوز نقدی است.

ژاپنی‌ها از دوران پس از جنگ جهانی دوم، ارزش ویژه‌ای برای پس‌انداز نقدی قائل‌اند. نگه داشتن اسکناس در خانه برای بسیاری از آن‌ها نشانه نظم، امنیت و استقلال مالی است. در ذهن مردم، پول نقد حس ملموس‌تری از ثروت ایجاد می‌کند، در حالی‌که ارقام دیجیتال در حساب بانکی نوعی فاصله روانی از دارایی واقعی به وجود می‌آورد. عامل جمعیتی نیز در این زمینه نقش مهمی دارد. در ژاپن، بیش از ۲۹ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال دارند؛ گروهی که تمایل کمتری به استفاده از فناوری‌های نوین دارند. در اروپا نیز افراد مسن‌تر، با درآمد پایین‌تر یا سواد دیجیتال کمتر، بیش از سایر گروه‌ها به پول نقد وابسته‌اند.

در کنار این عوامل، باید به زیرساخت‌های اقتصادی نیز اشاره کرد. هنوز در بسیاری از نقاط اروپا، به‌ویژه در فروشگاه‌های کوچک یا مناطق روستایی، کارت اعتباری یا کیف پول دیجیتال به‌طور گسترده پذیرفته نمی‌شود. همین محدودیت باعث می‌شود اسکناس همچنان در گردش باقی بماند.

از سوی دیگر، در شرایط بحرانی مانند قطع برق، اختلال اینترنت یا حملات سایبری، پول نقد قابل‌اعتمادترین ابزار مبادله است. تجربه زلزله‌ها و طوفان‌های ژاپن نشان داده که در زمان از کار افتادن شبکه‌های دیجیتال، اسکناس تنها گزینه کارآمد برای انجام مبادلات بوده است.

افزون بر این، نگرانی درباره امنیت پرداخت‌های دیجیتال هنوز برطرف نشده است. بسیاری از مردم از احتمال هک شدن حساب‌ها، کلاهبرداری اینترنتی یا ردیابی داده‌های مالی بیم دارند. برای آن‌ها، پول نقد نه‌فقط ابزار پرداخت، بلکه سپر دفاعی در برابر ناامنی‌های دیجیتال است.

از منظر سیاست‌گذاری اقتصادی، وابستگی مردم به پول نقد آثار متناقضی دارد. از یک سو، چاپ و نگهداری اسکناس برای دولت‌ها پرهزینه است و ریسک جعل و فرار مالیاتی را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، حضور اسکناس برای بخش‌هایی از جامعه که دسترسی دیجیتال ندارند، نوعی ضرورت محسوب می‌شود.

در ژاپن، بانک مرکزی در گزارش‌های اخیر خود اعلام کرده تمایل مردم به نگهداری پول نقد، اجرای سیاست‌هایی مانند نرخ بهره منفی را دشوار کرده است. وقتی مردم بتوانند دارایی خود را به‌صورت اسکناس نگهداری کنند، سیاست نرخ منفی در حساب‌های بانکی اثرگذاری خود را از دست می‌دهد.

با وجود این چالش‌ها، روند کلی جهان به سمت کاهش تدریجی استفاده از پول نقد پیش می‌رود. در ژاپن، دولت هدف‌گذاری کرده بود تا سال ۲۰۲۵ سهم پرداخت‌های غیرنقدی را به ۴۰ درصد برساند و در سال ۲۰۲۴ موفق شد این هدف را پیش از موعد محقق کند.

در اروپا نیز سهم اسکناس در تراکنش‌های روزمره در سال‌های اخیر کاهش یافته است، هرچند هنوز بیش از نیمی از پرداخت‌ها نقدی انجام می‌شود. در کشورهای شمال اروپا مانند سوئد، استفاده از پول نقد به کمترین سطح تاریخی رسیده، اما در جنوب و مرکز اروپا همچنان نقش قابل‌توجهی دارد.

پول نقد از منظر روان‌شناختی نیز جایگاه خاصی دارد. لمس اسکناس، دیدن مقدار واقعی پول و احساس مالکیت مستقیم بر آن، تجربه‌ای است که در پرداخت دیجیتال از بین می‌رود. به همین دلیل، روان‌شناسان اقتصادی معتقدند پرداخت نقدی باعث می‌شود افراد هزینه‌ها را ملموس‌تر حس کنند و رفتار مالی محتاطانه‌تری داشته باشند.

در مقابل، تراکنش‌های دیجیتال به دلیل سهولت و بی‌دردسر بودن، احساس «خروج پول» را کاهش می‌دهد و احتمال خرج‌های ناخواسته را افزایش می‌دهد. این همان دلیلی است که برخی کارشناسان آن را «توهم بی‌هزینه بودن پرداخت دیجیتال» می‌نامند.

در سال‌های اخیر، نسل‌های جوان‌تر در ژاپن و اروپا به‌تدریج در حال تغییر رفتارند. سرعت، تخفیف‌های ویژه و برنامه‌های پاداش پرداخت دیجیتال باعث شده تا جوانان کمتر از نسل‌های قبل به پول نقد وابسته باشند، هرچند هنوز اسکناس در سبد مالی خانوارها نقش پررنگی دارد.

پول نقد هنوز در ذهن بسیاری از مردم، بخشی از ساختار روانی اعتماد مالی است؛ چیزی که فناوری‌های نوین هنوز نتوانسته‌اند کاملاً جایگزینش کنند. در نتیجه، آینده پرداخت در این کشورها به‌احتمال زیاد بر پایه هم‌زیستی هوشمندانه میان اسکناس و فناوری‌های دیجیتال شکل خواهد گرفت.

گزارش از: مهدی شاه جلال الدین، کارشناس بازار های مالی