زمستان بی‌برق؛ چرا در فصل سرما هم خاموشی داریم؟
به گزارش اقتصادرَوا، ناترازی برق و خاموشی‌های این روز‌ها موضوعی نگران‌کننده برای همگان است. در فصل سرد سال و در زمانی که تقریبا تمام دستگاه‌های خنک کننده برقی خاموش هستند، شاهد قطعی برق و خاموشی‌های مکرر هستیم. این اتفاق سوالات بسیاری را برای مردم ایجاد می‌کند که دلیل خاموشی‌ها چیست و چرا کشور در این فصل سرد با کمبود برق و حامل‌های انرژی مواجه است.
برای پاسخ به این سوالات در این مطلب ما به سراغ صنایع مربوطه خواهیم رفت و عوامل ایجاد کننده این خاموشی‌ها را موشکافی خواهیم کرد. اول از همه به سراغ صنعت برق خواهیم رفت و این صنعت مهم و استراتژیک را بررسی خواهیم کرد.
ظرفیت تولید برق ایران در سال 1403 نزدیک به 93800 مگاوات است که عددی قابل توجه بوده و ایران را در بین 20 تولید کننده برتر برق قرار می‌دهد. این عدد که در اوایل دهه 90 در حدود 65000 مگاوات بوده با رشد متوسط سالانه 3درصد حالا به این عدد بزرگ رسیده است.
طبق آمار‌ها ظرفیت عملی 86 درصد ظرفیت نامی نیروگاه‌هاست
اما این تمام ماجرا نیست،مشکل از جایی شروع می شود که تولید برق به میزان ظرفیت اسمی نیست و تنها بخشی از این ظرفیت نامی به ظرفیت عملی منجرب می شود. بر طبق آمار‌ها و در سال 1402 ظرفیت عملی حدود 80 هزار مگاوات بوده است که 86 درصد ظرفیت نامی نیروگاه هاست. همان طور که مشاهده می‌شود در دهه اخیر نه تنها درصد ظرفیت عملی از ظرفیت اسمی افزایش نیافته بلکه در مقایسه با ابتدای دهه 90، 2 درصد نیز کاهش داشته است.
از این میزان ظرفیت عملی نیز تنها مقداری از آن به مصرف کننده می رسد که باعث می‌شود در زمان پیک مصرف کشور با مشکل مواجه شود. بر طبق آمار‌ها در سال 1403 ، در زمان پیک تولید برق در حدود 62300مگاوات بوده است. این در حالیست که از طرف تقاضا با عددی حدود 80000 مگاوات روبرو هستیم. این اختلاف در میزان تقاضا و عرضه عامل اصلی تعطیلی‌ها و خاموشی‌های کشور است.
این ناترازی انرژی مربوط به امروز و دیروز نیست
این ناترازی انرژی مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه همان طور که مشاهده می‌شود یک دهه است که کشور با این مشکل مواجه است. مشکلی که اگر چاره اندیشی صحیحی برای آن نشود در آینده زیان‌های بسیاری برای کشور ایجاد می‌کند. هرچند که اکنون نیز زیان‌های آن کم نیست. برطبق برآورد‌ها خسارت ناشی از قطع برق در کشور حدود 25 میلیارد دلار است.
هم از سوی عرضه و هم از سوی تقاضای برق عوامل زیادی باعث این ناترازی می‌شوند.
از سوی عرضه دو علت مهم وجود دارد. اولین دلیل کمبود گاز طبیعی در فصول سرد سال و کاهش قابل توجه ذخایر نفت گاز نیروگاه‌های کشور است.
همان طور که در نمودار مشخص است بیشتر سوخت نیروگاه‌های تولید کننده برق در کشور، گاز طبیعی است که مشخصا در فصول سرد سال با کمبود این گاز مواجهیم. زیرا در این فصول به علت نیاز به گرمایش ، تقاضای این گاز رشد می کند.با رشد تقاضای گاز طبیعی میزان اختصاص این گاز ها به نیروگاه ها کاهش می یابد و این نیروگاه ها با کمبود خوراک مواجه می شوند که در تولید برق اختلال ایجاد می کند.
18 درصد از ظرفیت تولید مربوط به منابع تجدیدپذیر است
از سوی دیگر ذخایر نفت گاز نیروگاه‌ها نیز با کاهش مواجه شده که این زنگ خطر تامین برق پایدار است.در فصول سرد سال و با کمبود گاز طبیعی ، وابستگی نیروگاه‌ها به سوخت مایع مثل نفت گاز بیشتر می‌شود و اگر منابع این سوخت نتواند پاسخگوی نیاز تولید باشد احتمال اختلال در تولید برق بسیار زیاد می‌شود.
در حالی که کشور با کمبود گاز طبیعی و کاهش ذخایر نفت گاز در نیروگاه‌ها مواجه است،بیشتر تولید برق کشور توسط نیروگاه‌های مصرف کننده سوخت فسیلی تولید می‌شود و تولید برق توسط منابع تجدیدپذیر و پاک بسیار کم و ظرفیت تولید آن نزدیک 18 درصد از کل ظرفیت تولیدات کشور است.این درحالی است که 13 واحد درصد از این 18 درصد مربوط به تولیدات برق آبی است و در وضعیت کم آبی تولیدات برق این بخش نیز کاهش می‌یابد و نمی‌تواند از ظرفیت تولیدی خود استفاده کند. این تقسیم ظرفیت نشان می‌دهد که توان تولید برق ما در منابع تجدید پذیر بسیار کم است و سرمایه گذاری‌های کشور در این حوزه کم بوده است. اگر دولت‌ها به فکر تامین برق و کاهش ناترازی برق در کشور هستند بهتر است به جای تعطیلی کشور به فکر سرمایه گذاری بر روی تولید برق از منابع تجدید پذیر باشند.
آیا ایرانی‌ها برق زیادی مصرف می کنند یا خیر؟
از طرف تقاضا اما دلایل زیادی باعث این ناترازی شده است.اما مهم ترین سوالی که ممکن است ایجاد شود این که آیا ایرانی‌ها برق زیادی مصرف می کنند یا خیر؟
با اینکه سرانه مصرف برق در ایران مانند دیگر کشور هاست اما ســرانه مصــرف انــرژی ایــران در میــان کشــورهای مشــابه بــالا اســت، درحالیکــه ســرانه GDP آن به طــور قابل توجهــی پایین‌تــر اســت. این موضوع نشان‌دهنده این است که مصرف انرژی در ایران ناکاراست و ما در مقایسه با کشور های دیگر از انرژی خود به خوبی استفاده نمی‌کنیم و بازده اقتصادی مناسب را از انرژی نداریم. به عنــوان مثــال، کشــورهایی ماننــد کــره جنوبــی و ژاپــن، بــا ســرانه مصــرف انــرژی و بــرق مشــابه یـا حتـی کمتـر از ایـران، سـرانه GDP بـه مراتـب بالاتـری دارنـد. ایـن امـر بیانگـر بهـره‌وری بـالای انـرژی، اسـتفاده از فناوری‌هــای پیشــرفته و مدیریــت هوشــمندانه مصــرف در ایــن کشورهاســت. از ســوی دیگــر، کشــورهایی ماننــد پاکســتان و مراکــش ســرانه مصــرف انــرژی و بــرق کمتــری دارنــد، امــا ایــن کاهــش به دلیــل محدودیــت زیرســاخت‌ها و ســرانه GDP پاییــن آنهــا اســت. در مقابــل، کشــورهای توســعه یافته‌ای ماننــد اســپانیا و ایتالیــا، بــا مصــرف کمتــر انــرژی نســبت بــه ایــران، بــازده اقتصــادی بالاتــری را ثبــت کرده‌انــد کــه نشــان‌دهنده استفاده صحیح و کارای انرژی و مدیریت صحیح این کالا اســت. بـرای ایـران، ایـن آمارهـا زنـگ هشـداری اسـت کـه نشـان می‌دهـد بایـد بـه بهبـود بهـره‌وری انـرژی، کاهـش مصـرف غیرمولــد و افزایــش ســرمایه‌گذاری در فناوری@هــای مــدرن و منابع تجدیدپذیر تولید برق، توجــه بیشــتری شــود. در غیــر ایــن صــورت، افزایــش کســری بــرق و فشــار بــر منابــع انــرژی در آینــده تشــدید خواهــد شــد.
در کنار این‌ها قیمت برق پایین نیز ممکن است باعث استفاده نادرست از این کالای گران بها شود. قیمت متوسط برق در ایران نزدیک به 0.5 سنت است که در مقایسه با کشوری مانند ژاپن که نزدیک به 10 سنت است عددی بسیار کم است.این قیمت پایین ممکن است باعث شود ارزش این کالای گران بها در تولیدات صنعتی و کشاورزی نشان داده نشود و استفاده نادرستی از این کالا شود.
گزارش از: بهنام قنواتی، کارشناس اقتصادی