به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، در حالی که تنش نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی وارد نهمین روز خود شده، نگرانی‌ها درباره احتمال گسترش ابعاد درگیری بالا گرفته است. با این حال، همچنان تردیدهایی درباره توان مالی دو طرف برای ادامه یک جنگ فرسایشی وجود دارد.

طی روزهای گذشته، اسرائیل با هدف قرار دادن چهره‌های کلیدی نظامی و هسته‌ای ایران، تلفات سنگینی وارد کرده و به برخی مراکز حساس از جمله تاسیسات نفت و گاز آسیب رسانده است. ایران نیز در واکنش، مراکز دولتی و مناطق کلیدی در اسرائیل را با حملات موشکی هدف قرار داده است.

بر اساس گزارش الجزیره، تا روز پنج‌شنبه، در پی حملات اسرائیل، ۲۴۰ شهروند ایرانی جان خود را از دست داده‌اند. در مقابل، شمار کشته‌شدگان در اسرائیل ۲۴ نفر اعلام شده است. اما این تقابل فراتر از تلفات انسانی، هزینه‌های هنگفتی به هر دو کشور تحمیل کرده و چشم‌انداز اقتصادی آنها را با تهدید مواجه ساخته است.

بار مالی سنگین درگیری بر دوش رژیم صهیونیستی

اسرائیل از اکتبر ۲۰۲۳، هم‌زمان با درگیری‌های نوار غزه و سپس مواجهه با ایران، وارد پرهزینه‌ترین دوره نظامی خود شده است. روزنامه کالکالیست برآورد کرده که هزینه جنگ غزه تا پایان سال ۲۰۲۴ به ۶۷.۵ میلیارد دلار می‌رسد.

در همین حال، گزارش وای‌نت نیوز از زبان یکی از مشاوران سابق ستاد کل ارتش اسرائیل، می‌گوید تنها دو روز نخست حمله به ایران، حدود ۱.۴۵ میلیارد دلار برای تل‌آویو هزینه داشته است. تداوم این درگیری‌ها می‌تواند در مدت هفت هفته از کل هزینه جنگ غزه نیز فراتر رود.

چالش بودجه دفاعی و فشار بر خزانه رژیم اسرائیل

حتی پیش از آغاز حمله به ایران، اسرائیل در مواجهه با تهدیدهای منطقه‌ای، بودجه دفاعی خود را به‌شدت افزایش داده بود؛ به‌طوری که از ۱۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ به ۲۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسید. پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۳۴ میلیارد دلار برسد. این در شرایطی است که سقف کسری بودجه، ۴.۹ درصد تولید ناخالص داخلی یعنی حدود ۲۷ میلیارد دلار تعیین شده؛ رقمی که در سایه افزایش هزینه‌های نظامی می‌تواند رشد کند.

اقتصاد متزلزل اسرائیل در سایه جنگ

با وجود افزایش نسبی درآمدهای مالیاتی (از ۱۴۸ به ۱۵۴ میلیارد دلار)، نرخ رشد اقتصادی پیش‌بینی‌شده برای اسرائیل در سال ۲۰۲۵ از ۴.۳ به ۳.۶ درصد کاهش یافته است. به‌علاوه، شرکت تحقیقاتی Coface BDI گزارش داده که در سال جاری، حدود ۶۰ هزار کسب‌وکار به دلیل چالش‌هایی چون کمبود نیروی کار و کاهش اعتماد عمومی تعطیل شده‌اند. صنعت گردشگری نیز همچنان در وضعیت رکود قرار دارد.

در این میان، مؤسسه اعتبارسنجی S&P Global هشدار داده که ادامه تنش‌ها و احتمال واکنش راهبردی ایران می‌تواند رتبه اعتباری اسرائیل را از A به A- کاهش دهد؛ موضوعی که می‌تواند هزینه‌های استقراض را بالا برده و سرمایه‌گذاران را نگران‌تر کند.

افت محسوس صادرات نفت ایران

در سوی دیگر میدان، ایران نیز با آسیب‌پذیری‌هایی مواجه شده است. داده‌های شرکت کپلر نشان می‌دهد که در هفته منتهی به روز یکشنبه، صادرات روزانه نفت خام و میعانات ایران به حدود ۱۰۲ هزار بشکه کاهش یافته؛ در حالی‌که میانگین صادرات روزانه آن در سال جاری حدود ۲۴۲ هزار بشکه بوده است. صادرات از جزیره خارک – که محل اصلی بارگیری نفت ایران است – نیز reportedly از روز جمعه متوقف شده است.

براساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، ایران به‌طور میانگین روزانه ۳.۴ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که عمده آن به مصرف داخلی می‌رسد. چین همچنان اصلی‌ترین خریدار خارجی نفت ایران باقی مانده است.

توقف تولید گاز از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان

پس از حمله اسرائیل به میدان گازی پارس جنوبی، ایران به‌صورت موقت تولید گاز از این میدان را متوقف کرد. پارس جنوبی که با قطر مشترک است، تأمین‌کننده حدود ۸۰ درصد گاز مصرفی کشور به‌شمار می‌رود. هدف قرار گرفتن پالایشگاه شهرری و انبارهای سوخت اطراف تهران نیز از دیگر نقاط حمله بوده است، اگرچه هنوز پیامدهای دقیق این حملات مشخص نشده است.

پیامدهای طولانی‌مدت تحریم و کاهش درآمد ارزی

ایران سال‌هاست که تحت تحریم‌های شدید اقتصادی قرار دارد؛ ابتدا پس از بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا در سال ۱۹۷۹ و سپس به‌دلیل برنامه هسته‌ای خود. این تحریم‌ها موجب کاهش شدید درآمدهای ارزی کشور شده است. هرچند حمایت غیررسمی چین تا حدودی مانع از فروپاشی کامل اقتصادی شد، اما محدودیت‌های ارزی، توان دولت در نوسازی زیرساخت‌ها را به شدت تضعیف کرده است.

مشکلات ساختاری اقتصاد ایران

در کنار تحریم‌ها، مشکلاتی چون کمبود منابع آبی و انرژی، ضعف در سرمایه‌گذاری، ناکارآمدی سیستم آبیاری و افت ارزش پول ملی نیز فشار مضاعفی بر اقتصاد ایران وارد کرده‌اند. از سال ۲۰۱۸ که تحریم‌ها مجدداً اعمال شد، ریال ایران بیش از ۹۰ درصد ارزش خود در برابر دلار آمریکا را از دست داده است. نرخ تورم نیز طبق آمار رسمی در حدود ۴۰ درصد است.

به گفته حمزه القاعد، تحلیل‌گر مؤسسه تی‌اس لومبارد، سه تا پنج درصد از تولید ناخالص داخلی ایران به امور دفاعی اختصاص دارد (معادل حدود ۱۲ میلیارد دلار). او همچنین برآورد کرده که ایران حدود ۳۳ میلیارد دلار ذخایر ارزی در اختیار دارد؛ ذخایری که استفاده از آن‌ها در جنگ می‌تواند آینده اقتصادی کشور را به خطر بیندازد.