شانگهای و کشاورزی پایدار / از اجماع سیاسی تا آزمون عمل
به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، دهمین نشست وزیران کشاورزی سازمان همکاری شانگهای، در روزهای 30 و 31 ژوئیه2025 در شهر کانمینگ چین برگزار شد. این اجلاس با هدف تقویت همکاری‌های منطقهای در حوزه امنیت غذایی، توسعه فناوری‌های کشاورزی و کاهش فقر روستایی، میزبان نمایندگان کشورهای عضو، ناظر و شریک گفت‌وگو بود.
سازمان همکاری‌های شانگهای(SCO) یک نهاد منطقهای است که با هدف تقویت همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی میان کشورهای عضو پایه‌گذاری شده‌است. این سازمان در ابتدا با رویکرد متوازن در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در آسیای مرکزی شکل گرفت و امروزه به یکی از ساختارهای مهم چندجانبه تبدیل شده است.
کشاورزی امروزه با چالش‌های بزرگی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع، ضعف در زیرساخت‌ها و نابرابری فناوری روبهرو است. چنین نشست‌هایی می‌تواند با گردآوری تجربه‌های کشورهای مختلف، به تقویت بخش کشاورزی کمک کند. در جریان این نشست، غلامرضا نوری، وزیر جهاد کشاورزی ایران، بر اهمیت توسعه همکاری‌های کشاورزی میان کشورهای عضو تأکید کرد و این همکاری‌ها را ابزاری برای فقرزدایی، توسعه روستایی و رشد اقتصادی برشمرد. وی ضمن تأکید بر لزوم گسترش تجارت محصولات کشاورزی درون سازمانی، خواستار تقویت پیوند میان دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی، فعالان اقتصادی و نهادهای مدنی کشورهای عضو شد. این مواضع، در قالب پیشنهادهای مشخص ایران برای ارتقای همکاری‌های فناورانه و تجاری، در بیانیه نهایی اجلاس مورد توجه قرار گرفت.
در حاشیه اجلاس، غلامرضا نوری از مرکز تحقیقات و توسعه صنعت آبزی‌پروری و همچنین گروه دریای بزرگ چین بازدید کرد. این دیدارها با هدف آشنایی نزدیک با ظرفیت‌های فناورانه و عملیاتی چین در حوزه شیلات و آبزی‌پروری انجام شد و فرصتی برای تبادل نظر درباره راه‌های انتقال فناوری، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه همکاری‌های مشترک در این حوزه فراهم آورد. وزیر جهاد کشاورزی تأکید کرد: ایران مصمم است تا با همکاری شرکت‌های بین‌المللی، آبزی‌پروری را توسعه دهد و گام بزرگی برای امنیت غذایی بردارد.
سکوهای جدید همکاری؛ کشاورزی در مدار شانگهای
یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی که به طور برجسته در این نشست مورد تأکید قرار گرفت، توسعه همکاری‌های علمی، فناورانه و آموزشی در بخش کشاورزی بود. کشورهای عضو بر نقش فناوری در اصلاح نژاد، تولید بذر، بهبود خاک، کشاورزی هوشمند و به ویژه کشاورزی مقاوم به اقلیم تأکید کردند. تجربه چین در راه‌اندازی پایگاه فناوری یانگلینگ از سال 2010 تا کنون، با آموزش بیش از 50 هزار متخصص از کشورهای عضو و ایجاد 14 پارک نمایشی صنعتی در خارج از چین، الگوی موفقی از همکاری فناورانه بین‌المللی ارائه می‌دهد. مقامات چینی اعلام کردند که آماده‌اند تا با اعضای سازمان در زمینه آموزش دیجیتال تبادل ذخایر ژنتیکی گیاهان( برای بهبود بذرها) و انتقال فناوری‌های پیشرفته همکاری کنند.
در این راستا، پیشنهاد ایران برای تقویت همکاری میان دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی، سازمان‌های دامپزشکی و حفظ گیاهان نیز با استقبال روبهرو شد. اجرای پروژه‌های مشترک علمی، توسعه آموزش‌های فنی در حوزه‌هایی چون کشاورزی دیم، اصلاح بذر، بهره‌وری آب و تربیت نیروی انسانی متخصص، از جمله محورهایی بود که در چارچوب تصمیمات نشست وزرا به تصویب رسید.
محور مهم دیگر، تقویت تجارت کشاورزی و صنایع وابسته بود. کشورهای عضو بر بهبود محیط کسب‌وکار، توسعه زیرساخت‌های بازار، سرمایه‌گذاری مشترک و رفع موانع صادرات و واردات درون منطقهای تأکید کردند. پیشنهاد ایران مبنی بر گسترش تجارت درون‌سازمانی، تنوع‌بخشی به زنجیره‌های تأمین و سرمایه‌گذاری مشترک در زنجیره‌های تولید و فرآوری کشاورزی نیز در این چارچوب مطرح شد. این تحرک می‌تواند برای کشورهایی مانند ایران که به دنبال تنوع‌بخشی به شرکای تجاری و کاهش وابستگی به بازارهای محدود هستند، بستر مناسبی برای گشایش‌های اقتصادی فراهم کند.
همچنین، کشورهای عضو بر تقویت همکاری‌های مشترک در حوزه امنیت زیستی و تاب‌آوری کشاورزی تأکید کردند. توافق برای ایجاد سامانه‌های هشدار و پیش‌بینی در برابر آفات، بیماری‌های دامی و تهدیدات زیستی مرزی، از جمله تصمیمات مهم اجلاس بود. این رویکرد می‌تواند به ویژه در شرایط گسترش بیماری‌های مشترک انسان و دام، به شکل‌گیری یک سپر ایمنی منطقهای کمک کند.
برگزاری نمایشگاه‌های مشترک، تسهیل دسترسی فعالان اقتصادی به بازارهای منطقهای و بهبود لجستیک و حمل‌ونقل در زنجیره تأمین محصولات کشاورزی از دیگر محورهای همکاری است. معاون دبیرکل سازمان همکاری شانگهای نیز بر ضرورت تقویت سامانه‌های حمل‌ونقل ریلی و جادهای برای انتقال روان محصولات تأکید کرد.
از تفاوت تا تضاد؛ تحقق وعده‌ها آسان نیست
هرچند در اجلاس کانمینگ اجماع سیاسی حاصل شد، اما اجرای عملی بسیاری از تصمیمات با چالش‌های اساسی مواجه است. مهم‌ترین مشکل، تفاوت چشمگیر بین سیستم‌های کشاورزی کشورهای عضو است. به عنوان مثال، روسیه با زیرساخت‌های پیشرفته، فناورهای نوین و ظرفیت تولید بالا، در مقابل کشورهایی که هنوز به روش‌های سنتی متکی هستند و با محدودیت‌های ساختاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، قرار دارد. این شکاف فناورانه موجب کندی پیشرفت همکاری‌ها و طولانی‌تر شدن زمان اجرای پروژه‌های مشترک می‌شود.
چالش دیگر، کمبود سازوکارهای مالی مشخص برای تأمین منابع مورد نیاز در پروژه‌های منطقهای است. با وجود تأکید بر جذب سرمایه‌گذاری و همکاری اقتصادی، نبود یک چارچوب مالی مشترک و نهادهای حمایتی منطقهای، ریسک همکاری در پروژه‌ها را افزایش می‌دهد. این موضوع به ویژه در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی در برخی کشورها، مانع مهمی برای تحقق وعده‌های مطرح شده در اجلاس است.
همچنین، تفاوت در استانداردهای کیفی، بهداشتی و مقررات تجاری میان اعضا یکی دیگر از موانع توسعه تجارت درون منطقهای محصولات کشاورزی است. نبود نظام یکپارچه‌ای برای تنظیم بازار و صدور مجوزها، انتقال روان کالاها را با مشکلات متعددی همراه کرده است؛ موضوعی که در اجلاس نیز مورد اشاره قرار گرفت، اما راهکار اجرایی مشخصی برای آن ارائه نشد.
از سوی دیگر اختلافات سیاسی بین اعضا نه‌تنها تمایل به همکاری یا سرمایه‌گذاری مشترک را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند تصمیم‌گیری‌های کلان را نیز تحت تأثیر قرار دهد، هرچند سازمان شانگهای همواره بر اصل عدم مداخله تأکید دارد.
تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع طبیعی چالشی مشترک اما پیچیده برای تمام کشورهای عضو محسوب می‌شود. با توجه به تفاوت در شدت تأثیرات این بحران بر کشورهای مختلف، ایجاد اجماع بر سر اولویت‌های اقدام جمعی با دشواری‌هایی روبهرو است. نبود سازوکارهای اجرایی کارآمد برای پیش‌بینی، هشدار به موقع و هماهنگی منطقهای باعث شده کشورها عمدتا به پاسخ‌های ملی متکی باشند و از ظرفیت‌های کامل همکاری‌های منطقهای محروم بمانند.
در نهایت، اجلاس کانمینگ با وجود چالش‌های پیش‌رو ، فرصت‌های بی‌بدیلی برای ایران ایجاد کرده‌است؛ از انتقال فناوری تا گسترش بازارهای منطقهای. اما بهره‌برداری از این فرصت‌ها مستلزم تحقق دو شرط اساسی است؛ دیپلماسی اقتصادی فعال و اصلاحات داخلی در بخش کشاورزی. موفقیت در این مسیر نه‌تنها امنیت غذایی را تضمین می‌کند، بلکه می‌تواند ایران را به قطب کشاورزی منطقه تبدیل کند.
گزارش از: مهسا ماندگار، خبرنگار اقتصادی