به گزارش خبرنگار اقتصادروا؛ بازار سرمایه و به‌ویژه بورس انرژی ایران طی روزهای اخیر شاهد تحولات قابل توجهی در حوزه معاملات حامل‌های انرژی، برق و ابزارهای مالی بوده است؛ تحولاتی که هم از حیث حجم عرضه‌ها و دادوستدها و هم از منظر ارزش ریالی معاملات اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند تصویری روشن از جایگاه کنونی بورس انرژی به‌عنوان بستر اصلی مبادله فرآورده‌های نفتی و گازی و برق ارائه کند.

بررسی گزارش‌های منتشرشده نشان می‌دهد که مدیریت ارتباطات بورس انرژی ایران برای روز پنجم شهریور ماه برنامه عرضه‌های متنوعی در رینگ داخلی و بین‌الملل این بازار تدارک دیده است. در رینگ بین‌الملل و از منظر حجم عرضه‌ها، مهم‌ترین رخداد مربوط به عرضه ۷۳ هزار تن گاز مایع شرکت ملی گاز ایران در قالب سه عرضه مجزا است؛ رقمی که به‌تنهایی می‌تواند سهم بزرگی از دادوستد روزانه این بازار را شکل دهد. علاوه بر آن، شرکت پالایش نفت تبریز نیز قصد دارد ۱۰ هزار تن آیزوریسایکل را در همین رینگ عرضه کند. چنین ارقامی نشان می‌دهد که تقاضای صادراتی برای فرآورده‌های انرژی ایران همچنان بالاست و بازیگران بین‌المللی به‌ویژه در حوزه گاز مایع به‌شدت مشتاق مشارکت در این بازار هستند.

در رینگ داخلی نیز عرضه‌های مهمی در دستور کار قرار گرفته است. شرکت ملی نفت ایران قرار است ۱۲۰ هزار بشکه میعانات گازی را طی چهار عرضه سی هزار بشکه‌ای به فروش برساند؛ موضوعی که از منظر تنوع فرآورده‌ها و افزایش عمق بازار اهمیت بالایی دارد. در کنار آن، عرضه پنج هزار تن نفتای سبک از سوی پالایش نفت شیراز نیز برنامه‌ریزی شده که می‌تواند بر ترکیب معاملات داخلی اثرگذار باشد.

وقتی به روز معاملاتی چهارم شهریور نگاهی دقیق‌تر انداخته می‌شود، نتایج قابل توجهی به‌دست می‌آید. در این روز مجموع ارزش معاملات در بورس انرژی ایران به ۱،۳۹۲ میلیارد تومان رسید. این رقم قابل توجه حاصل فروش حامل‌های انرژی در رینگ داخلی و بین‌الملل، دادوستد برق و معاملات ابزارهای مالی بود. توزیع این ارزش میان بخش‌های مختلف بازار نیز حاکی از آن است که ۴۵ درصد کل ارزش بازار در رینگ بین‌الملل فیزیکی ثبت شده و ۴۰ درصد آن به رینگ داخلی اختصاص داشته است، در حالی‌که هشت درصد ارزش مربوط به بازار برق بوده و مابقی سهم ابزارهای مالی است. چنین ترکیبی نشان می‌دهد که هرچند رینگ بین‌الملل همچنان سهم غالب را در معاملات دارد، اما بازار داخلی و برق نیز نقش پررنگی در افزایش نقدشوندگی و عمق بورس انرژی ایفا می‌کنند.

یکی از نکات برجسته معاملات روز چهارم شهریور، عملکرد درخشان شرکت پالایش نفت شازند در رینگ صادراتی بود. این شرکت موفق شد ۱۵ هزار تن گاز مایع را با قیمت پایه منفی ۱۴۰ پریمیوم دلار به ازای هر تن عرضه کند. استقبال کم‌نظیر خریداران باعث شد تقاضا برای این محصول به ۵۵ هزار تن برسد و در نتیجه با ایجاد فضای رقابتی نرخ نهایی معامله به منفی ۴۸.۹ پریمیوم دلار به ازای هر تن برسد. این معامله در نهایت ارزشی برابر ۴۸۳ میلیارد تومان را رقم زد و پالایش نفت شازند را در صدر برترین فروشندگان رینگ صادراتی قرار داد.

بررسی این رخداد نشان می‌دهد که بازار بین‌الملل بورس انرژی نه‌تنها ظرفیت جذب حجم‌های بزرگ عرضه را دارد، بلکه می‌تواند با ایجاد رقابت سالم قیمتی منجر به کشف نرخ واقعی‌تر شود و سودآوری قابل توجهی برای عرضه‌کنندگان داخلی فراهم آورد.

در سوی دیگر، رینگ داخلی نیز شاهد معاملات قابل توجهی بود. در این روز در مجموع ۱۳ هزار و ۲۶۴ تن انواع فرآورده‌های نفتی و گازی در این رینگ معامله شد که ارزش آن به ۵۴۱ میلیارد تومان رسید. در این میان، شرکت پالایش نفت اصفهان با عرضه شش هزار تن آیزوریسایکل در نرخ پایه ۳۹۴ هزار و ۱۷۴ تومان به ازای هر کیلوگرم نقش محوری ایفا کرد. بخشی از این عرضه معادل سه هزار و ۴۰۰ تن با همان نرخ پایه به فروش رسید و در نهایت ارزشی برابر ۱۳۴ میلیارد تومان به ثبت رسید. این موضوع پالایش نفت اصفهان را به فروشنده برتر رینگ داخلی هم از نظر حجم و هم ارزش تبدیل کرد.

بررسی چنین روندهایی نشان می‌دهد که رینگ داخلی نیز با وجود محدودیت‌های مرتبط با تقاضای داخلی، همچنان بستر مهمی برای تأمین نیازهای صنایع پایین‌دستی و فعالان بازار انرژی کشور محسوب می‌شود.

در کنار معاملات فیزیکی نفت و گاز، بازار برق بورس انرژی نیز روز چهارم شهریور عملکرد قابل توجهی داشت. در این روز بیش از ۶۶۳ میلیون و ۴۰۵ هزار کیلووات ساعت برق در این بازار معامله شد که ارزشی معادل ۱۱۳ میلیارد تومان به همراه داشت. بخش عمده این معاملات در تابلو مشتقه برق و به شکل قراردادهای سلف صورت گرفت و معادل ۱۱۳ میلیارد تومان ارزش داشت.

افزون بر آن، تابلو مشتقه برق سبز نیز میزبان فروش صد هزار کیلووات ساعت برق تولیدی نیروگاه‌های تجدیدپذیر بود که با ارزشی برابر ۶۳۰ میلیون تومان به ثبت رسید. اهمیت این معاملات در آن است که بورس انرژی به‌طور هم‌زمان توانسته بستری برای خریدوفروش برق حرارتی و سبز فراهم کند و به این ترتیب نقش خود را در حمایت از توسعه انرژی‌های نوین ایفا نماید.

مقایسه ارقام و داده‌های معاملاتی بورس انرژی ایران در روز چهارم شهریور با برنامه عرضه‌های پنجم شهریور نشان می‌دهد که این بازار در حال تجربه روندی رو به رشد در ابعاد مختلف است. افزایش ارزش کل معاملات، حضور گسترده شرکت‌های بزرگ نفتی و پالایشی در عرضه محصولات متنوع، رقابت قیمتی در رینگ صادراتی و ثبت معاملات پایدار در بازار برق همه حکایت از آن دارند که بورس انرژی توانسته جایگاه خود را به‌عنوان بازار مرجع حامل‌های انرژی تثبیت کند.

این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که ایران با وجود محدودیت‌های بین‌المللی و فشارهای ناشی از تحریم‌ها، همچنان قادر است بخش قابل توجهی از محصولات نفتی و گازی خود را از مسیر بورس انرژی عرضه و به فروش برساند. از منظر اقتصادی، رشد ارزش معاملات و افزایش حجم عرضه‌ها در رینگ‌های داخلی و خارجی، پیامی روشن برای فعالان بازار دارد.

بورس انرژی ایران توانسته با ایجاد شفافیت قیمتی و فراهم‌سازی بستری قانونی و رقابتی، هم منافع عرضه‌کنندگان و هم منافع خریداران را تأمین کند. عرضه‌کنندگان بزرگ مانند شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز و پالایشگاه‌های اصلی کشور با حضور فعال در این بازار امکان یافته‌اند محصولات خود را به شکل ساختاریافته و شفاف به فروش برسانند و از سوی دیگر خریداران داخلی و خارجی نیز با دسترسی به اطلاعات کامل و شرایط رقابتی منصفانه، اطمینان بیشتری نسبت به انجام معاملات دارند.

همچنین، توزیع سهم ارزش معاملات میان رینگ‌های مختلف بیانگر تنوع بخشی به کارکردهای بورس انرژی است. هرچند رینگ بین‌الملل سهم بالاتری از ارزش معاملات را به خود اختصاص داده، اما رینگ داخلی نیز سهمی قابل توجه دارد و همین امر به تقویت بازار داخل کمک می‌کند. بازار برق و ابزارهای مالی نیز هرچند در مقایسه با نفت و گاز سهم کمتری دارند، اما وجود آن‌ها به افزایش عمق و گستردگی بورس انرژی کمک کرده و امکان توسعه ابزارهای نوین مالی را فراهم آورده است.

از زاویه‌ای دیگر، معاملات برق سبز در این بازار اهمیت راهبردی دارند. هرچند حجم آن‌ها هنوز نسبتاً محدود است، اما استمرار عرضه و تقاضا در این حوزه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه بیشتر نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور شود. این موضوع با توجه به سیاست‌های کلان در راستای کاهش آلایندگی و حرکت به سمت تنوع‌بخشی به منابع انرژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در مجموع، داده‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد بورس انرژی ایران توانسته به‌تدریج جایگاه خود را به‌عنوان بستری کارآمد و قابل اتکا برای مبادله حامل‌های انرژی تثبیت کند. عملکرد مثبت در هر دو رینگ داخلی و بین‌الملل، تنوع عرضه‌ها از گاز مایع و آیزوریسایکل گرفته تا میعانات گازی و نفتای سبک، استقبال خریداران و ایجاد رقابت سالم قیمتی، و همچنین توسعه بازار برق و ابزارهای مالی همه مؤید آن است که این بازار نه‌تنها توانسته نیازهای امروز صنایع و مصرف‌کنندگان را برطرف سازد، بلکه ظرفیت بالایی برای توسعه و گسترش در آینده دارد. چشم‌انداز معاملات پنجم شهریور نیز نویدبخش ادامه این روند رو به رشد است و می‌تواند به افزایش بیش از پیش سهم بورس انرژی در اقتصاد کشور منجر شود.

گزارش از: متین محلاتی، کارشناس اقتصادی