به گزارش خبرنگار اقتصادروا؛ بازار سهام تهران در روزهای اخیر در کانون توجه فعالان اقتصادی قرار گرفته است. هم‌زمان با جهش نرخ دلار و طلا، شاخص کل بورس چند بار تا آستانه از دست دادن کانال ۲.۵ میلیون واحد پیش رفت اما هر بار یک سطح حمایتی مهم مانع ریزش‌های عمیق‌تر شد. دنیای اقتصاد این وضعیت را «حمایت حیاتی» توصیف کرده است. در همین حال نرخ دلار آزاد به حدود ۱۰۷ هزار تومان رسیده، هر گرم طلای ۱۸ عیار رکورد تاریخی نزدیک به ۱۰ میلیون تومان را ثبت کرده و سکه امامی نیز بیش از ۱۰۷ میلیون تومان قیمت خورده است. این هم‌زمانی افزایش قیمت‌ها نشان می‌دهد فشار بر بازارهای دارایی شدت گرفته و سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به سرعت در حال تغییر مسیر هستند.

سه عامل اصلی در شکل‌گیری این وضعیت نقش محوری دارند. نخست، ریسک‌های سیاسی که این روزها شدت بیشتری یافته‌اند. در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نیز تنش‌های دیپلماتیک وجود داشت، اما گزارش‌های نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۴ حجم قطعنامه‌ها، هشدارها و فشارهای جدید در مقایسه با آن دوره افزایش یافته است. برای نمونه، در نیمه نخست ۱۴۰۴ بیش از سه گزارش انتقادی رسمی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شد، در حالی که در مقطع مشابه ۱۳۹۹ تنها یک گزارش انتقادی وجود داشت. این تفاوت نشان می‌دهد شدت ریسک‌های سیاسی امروز بالاتر از گذشته است.

دوم، جهش ناگهانی نرخ ارز که چشم‌انداز سودآوری صنایع مختلف را به دو دسته کاملاً متفاوت تقسیم کرده است. داده‌های سامانه کدال نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر حاشیه سود اسمی شرکت‌های صادرات‌محور در گروه‌های فلزات و پتروشیمی رو به افزایش بوده است، در حالی که هزینه مواد اولیه برای صنایع خودرویی و دارویی که به واردات وابسته‌اند به‌طور میانگین بین ۱۵ تا ۲۰ درصد رشد کرده است. این اختلاف در اثرگذاری نرخ ارز نشان می‌دهد که جهش دلار هرچند کلان بازار را بی‌ثبات می‌کند، اما در درون آن برنده و بازنده‌های متفاوتی ایجاد می‌کند.

سوم، رشد سریع طلا و سکه است که سرمایه‌گذاران خرد را به سمت دارایی‌های امن‌تر کشانده است. آمار معاملات نشان می‌دهد ارزش معاملات صندوق‌های طلا در شهریور ۱۴۰۴ به بیش از ۱۲.۷ همت رسیده که بالاترین سطح ماهانه دو سال اخیر محسوب می‌شود. این رقم تقریباً دو برابر ارزش معاملات ماهانه صندوق‌های مشابه در سال ۱۴۰۲ است. بنابراین تغییر رفتار سرمایه‌گذاران نه صرفاً یک برداشت ذهنی، بلکه در داده‌های معاملاتی به‌وضوح قابل مشاهده است.

چرخه‌ای که از هم‌افزایی این سه عامل شکل گرفته، اکنون قابل اندازه‌گیری است. به طور مثال، در روزی که دلار ۳ درصد رشد کرد (۲ مهر ۱۴۰۴)، بلافاصله بهای هر گرم طلای ۱۸ عیار ۲.۸ درصد افزایش یافت و ارزش معاملات صندوق‌های طلا نیز نسبت به روز قبل ۳۵ درصد بیشتر شد. هم‌زمان شاخص کل بورس ۲۰ هزار واحد افت کرد. این هم‌زمانی آماری نشان می‌دهد که بین نوسان ارز، رشد طلا و فشار فروش سهام رابطه‌ای مستقیم و قابل ردیابی وجود دارد.

برای درک بهتر شدت شرایط کنونی، مقایسه با سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ مفید است. در آن دوره نیز دلار و طلا جهش‌های قابل‌توجهی داشتند. به طور مشخص در مرداد ۱۳۹۹ نرخ دلار از ۲۳ به ۲۷ هزار تومان رسید (رشد ۱۷ درصدی) و هم‌زمان طلا رشد ۲۰ درصدی را تجربه کرد. در همان بازه، شاخص کل بورس ظرف سه هفته حدود ۲۰ درصد سقوط کرد. اکنون در سال ۱۴۰۴، تنها در یک بازه ۱۰ روزه دلار بیش از ۱۰ درصد رشد داشته، طلا نزدیک ۱۲ درصد افزایش یافته و بورس حدود ۵ درصد افت کرده است. ارقام نشان می‌دهند شدت نوسان کنونی از نظر سرعت تغییرات حتی بیشتر از دوره‌های قبلی است.

در کنار این مقایسه، داده‌های جریان پول حقیقی نیز نگرانی‌ها را تشدید می‌کند. در هفته منتهی به ۲ مهر ۱۴۰۴ بیش از ۴ هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شده و در مقابل نزدیک به ۳ هزار میلیارد تومان وارد صندوق‌های مبتنی بر طلا شده است. این اعداد به وضوح نشان می‌دهند سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند نقدینگی خود را از ریسک سهام دور کرده و به دارایی‌های امن‌تر منتقل کنند.

با توجه به این داده‌ها، توصیف وضعیت فعلی به عنوان «تعادل شکننده» کاملاً دقیق به نظر می‌رسد. اگرچه حمایت تکنیکی ۲.۵ میلیون واحد فعلاً حفظ شده، اما جریان‌های آماری از ارز، طلا و خروج پول حقیقی نشان می‌دهند این سد حمایتی به‌شدت تحت فشار است. در شرایطی که شاخص‌های کلان سیاسی و اقتصادی نشانه‌ای از آرامش ندارند، احتمال شکسته شدن این سطح افزایش می‌یابد.

در جمع‌بندی باید گفت، بورس امروز بیش از هر زمان دیگر به متغیرهای بیرونی وابسته است. بررسی داده‌های تاریخی و مقایسه با سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که شدت ریسک‌های فعلی نه‌تنها کمتر نشده، بلکه با سرعت بیشتری بر بازار تأثیر می‌گذارد. آنچه شرایط امروز را ویژه کرده، هم‌زمانی جهش ارز و طلا با خروج بی‌سابقه پول حقیقی است؛ ترکیبی که عملاً اعتماد کوتاه‌مدت به بورس را تضعیف کرده و آن را به آینه‌ای از تحولات کلان سیاسی و اقتصادی کشور تبدیل کرده است.
گزارش از مهدی شاه جلال الدین