تورم شهریور به سفره دهک‌های پایین چنگ انداخت!
به گزارش اقتصادرَوا، بر اساس داده‌های استخراج‌شده از مرکز آمار ایران درباره تورم شهریور ۱۴۰۴ به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای، تصویری دقیق از نحوه توزیع فشار تورمی بر اقشار مختلف جامعه به دست می‌آید. این تصویر نشان می‌دهد که گرچه نرخ تورم کل کشور در این ماه به ۳۷.۵ درصد سالانه رسیده، اما این نرخ برای دهک‌های مختلف تفاوت معناداری دارد و دامنه‌ای میان ۳۶.۸ تا ۳۸.۴ درصد را پوشش می‌دهد. دهک اول به‌عنوان پایین‌ترین دهک هزینه‌ای، تورم سالانه ۳۸.۴ درصدی را تجربه کرده است؛ در حالی که دهک دهم به‌عنوان بالاترین دهک، نرخ ۳۶.۸ درصد را ثبت کرده است. این فاصله ۱.۶ واحد درصدی اگرچه نسبت به ماه قبل اندکی افزایش یافته، اما همچنان در مقایسه با سال‌های گذشته شکاف تورمی محدودی تلقی می‌شود.
بررسی سهم گروه‌های کالایی نشان می‌دهد فشار اصلی تورم بر دهک‌های پایین از ناحیه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها وارد می‌شود. به‌طور مشخص، ضریب اهمیت این گروه در سبد مصرفی دهک اول ۴۲.۴ درصد است، در حالی که برای دهک دهم تنها ۲۱.۵ درصد وزن دارد. این اختلاف ساختاری سبب می‌شود هرگونه جهش قیمتی در گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بیش از سایر اقشار بر خانوارهای کم‌درآمد اثرگذار باشد. در شهریور ۱۴۰۴ خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات تورم نقطه به نقطه‌ای معادل ۵۷.۸ درصد داشته‌اند که در قیاس با تورم ۳۹.۱ درصدی کالاهای غیرخوراکی و خدمات، شکاف قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. بنابراین خانوارهایی که بخش بزرگی از هزینه‌هایشان صرف خوراک می‌شود، بیشترین فشار قیمتی را متحمل شده‌اند.
جزئیات آماری نشان می‌دهد در دهک اول، شاخص خوراکی‌ها با عدد ۴۴۱.۷ واحد و تورم سالانه ۳۸.۴ درصدی ثبت شده و این دهک در تورم نقطه به نقطه نیز با نرخ ۵۷.۶ درصد مواجه بوده است. در مقابل، دهک دهم با شاخص کل ۳۸۱.۳ واحد، تورم سالانه ۳۵.۷ درصد و تورم نقطه به نقطه ۴۳.۹ درصد را تجربه کرده است. مقایسه این ارقام نشان می‌دهد فشار تورمی بر دهک‌های پایین عمدتاً از مسیر کالاهای خوراکی تشدید شده، در حالی که دهک‌های بالاتر به دلیل سهم بیشتر کالاها و خدمات غیرخوراکی، از شدت این فشار تا حدودی در امان مانده‌اند.
تحلیل دقیق‌تر نشان می‌دهد گروه نان و غلات، گوشت قرمز و سفید، میوه و خشکبار و همچنین سبزیجات بیشترین تأثیر را در افزایش هزینه‌های خوراکی خانوارها داشته‌اند. به‌ویژه میوه و خشکبار با تورم نقطه به نقطه ۷۷.۲ درصد و سبزیجات با ۶۴.۹ درصد، جهش قیمتی چشمگیری داشته‌اند که اثر آن در دهک‌های پایین به‌مراتب شدیدتر بوده است. از سوی دیگر، کالاهای غیرخوراکی و خدمات در دهک‌های بالاتر به دلیل وزن بالاتر، نقش متوازن‌تری ایفا کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، مسکن، آب، برق و گاز که سهمی بیش از ۳۶ درصد در شاخص کل دارد، با تورم سالانه حدود ۳۷.۵ درصد تقریباً در تمام دهک‌ها تأثیر مشابهی گذاشته است و به نوعی عامل تعدیل‌کننده شکاف تورمی بین دهک‌ها عمل می‌کند.
بررسی سهم دهک‌ها از تورم ماهانه نشان می‌دهد خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها همچنان مهم‌ترین عامل رشد شاخص در دهک‌های پایین بوده‌اند. سهم این گروه در تورم ماهانه دهک اول ۱.۷۷ واحد درصد و در دهک دهم ۱.۳۲ واحد درصد برآورد شده است. در مقابل، سهم کالاها و خدمات غیرخوراکی در دهک‌های بالاتر بیشتر است و در دهک دهم به ۱.۹۵ واحد درصد رسیده است. این تفاوت ترکیب اثرگذاری، بار دیگر نشان می‌دهد که تورم در دهک‌های پایین بیشتر از مسیر خوراکی‌ها و در دهک‌های بالا از مسیر خدمات و کالاهای غیرخوراکی منتقل می‌شود.
یکی دیگر از نکات قابل‌توجه، فاصله تورم نقطه به نقطه میان دهک‌هاست. در شهریور، تورم نقطه به نقطه در دهک اول ۵۷.۶ درصد بوده در حالی که در دهک دهم ۴۳.۹ درصد گزارش شده است. این فاصله ۱۳.۷ واحد درصدی بیانگر شدت ضربه تورمی بر دهک‌های کم‌درآمد است، زیرا این خانوارها هم به دلیل ضریب اهمیت بالای خوراکی‌ها و هم به دلیل رشد بالای قیمت این گروه، بیشترین اثرپذیری را تجربه کرده‌اند. از این منظر، هرچند نرخ تورم سالانه اختلاف زیادی بین دهک‌ها ندارد، اما تورم نقطه به نقطه تصویر متفاوتی از شدت فشار بر طبقات پایین جامعه ارائه می‌دهد.
به طور کلی داده‌های شهریور ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که ساختار تورم همچنان به زیان دهک‌های کم‌درآمد عمل می‌کند. در حالی که شکاف تورم سالانه دهک‌ها محدود و حدود ۱.۶ واحد درصد است، اما شکاف تورم نقطه به نقطه به مراتب بالاتر و نزدیک به ۱۴ واحد درصد است. این پدیده به‌خوبی نشان می‌دهد که خانوارهای کم‌درآمد نه‌تنها با فشار جاری تورم مواجه‌اند، بلکه در معرض نوسانات شدید قیمتی در گروه‌های خوراکی نیز قرار دارند. چنین روندی می‌تواند آثار اجتماعی و اقتصادی عمیقی به همراه داشته باشد، زیرا استمرار این وضعیت به تدریج فاصله رفاهی میان طبقات را افزایش داده و هزینه‌های معیشتی دهک‌های پایین را به سطحی غیرقابل‌تحمل سوق می‌دهد.
در نهایت می‌توان گفت داده‌های شهریور بیانگر دو واقعیت همزمان است: نخست، محدود بودن فاصله تورم سالانه دهک‌ها که نشان‌دهنده توزیع تقریباً یکنواخت فشار تورمی در بلندمدت است؛ دوم، شدت بالای شکاف در تورم نقطه به نقطه که بیانگر نابرابری فوری در فشارهای معیشتی است. این ترکیب خاص، چالشی مهم برای سیاست‌گذاران محسوب می‌شود، زیرا سیاست‌های ضدتورمی اگر به گونه‌ای طراحی نشود که مستقیماً هزینه‌های خوراکی دهک‌های پایین را هدف بگیرد، شکاف رفاهی موجود به سرعت عمیق‌تر خواهد شد.
گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی