تورم خوراکی‌ها در شهریور ۱۴۰۴/ جهش دوباره قیمت میوه‌ها
به گزارش اقتصادرَوا، در شهریور ۱۴۰۴ داده‌های مرکز آمار ایران از تحولات قیمتی اقلام خوراکی در مناطق شهری تصویری از بازاری متلاطم و در عین حال چندپاره به دست می‌دهد؛ بازاری که در آن تورم مواد غذایی نه‌تنها در سطح عمومی تداوم یافته، بلکه در برخی گروه‌ها جهش‌های دور از انتظار رخ داده است. در نگاه نخست، این گزارش نشان می‌دهد که از میان ده‌ها قلم کالای خوراکی، بیشترین رشد ماهانه قیمت مربوط به هندوانه با افزایش ۶۳.۵ درصدی بوده است. در کنار آن، قارچ با رشد ۳۴.۴ درصدی و خیار با ۲۹.۸ درصد افزایش در رده‌های بعدی قرار دارند. این جهش‌ها در محصولات کشاورزی فصلی، نشانگر فشارهای عرضه‌ای و نوسانات شدید در بازار محصولات تازه است؛ عواملی که در ماه‌های گرم سال با کاهش تولید و اختلال در زنجیره توزیع شدت می‌یابد.
اما در سوی دیگر، گروه پروتئینی نیز از نوسانات مصون نمانده است. مرغ ماشینی با رشد ۱۱.۲ درصدی و گوشت گاو یا گوساله با ۱۱.۴ درصد افزایش، در شهریور نسبت به مرداد رشد قیمت دو رقمی داشته‌اند. این دو کالا به‌عنوان شاخص‌های اصلی در سبد غذایی خانوار، نقش مستقیمی در انتظارات تورمی دارند. در حالی که معمولاً در نیمه دوم سال به‌واسطه کاهش تقاضای فصلی، بازار گوشت آرام‌تر می‌شود، رشد هم‌زمان قیمت این دو کالا نشانه‌ای از فشار هزینه‌ای در حلقه‌های تولید و عرضه است. افزایش قیمت نهاده‌های دامی، هزینه‌های حمل‌ونقل و استمرار نااطمینانی‌های ارزی را می‌توان از عوامل مؤثر بر این روند دانست.
در گروه لبنیات و فرآورده‌های وابسته نیز روند افزایشی ادامه یافته است. تخم‌مرغ ماشینی با ۹.۴ درصد افزایش، بیشترین رشد را در این گروه ثبت کرده و پس از آن شیر، ماست و دوغ پاستوریزه با رشد میانگین ۳ تا ۳.۲ درصدی قرار دارند. استمرار افزایش در اقلام لبنی می‌تواند نشانه‌ای از انتقال تدریجی هزینه‌های تولید به مصرف‌کننده باشد؛ پدیده‌ای که از ماه‌های پیش در داده‌های تولیدی صنایع لبنی مشاهده می‌شد.
در مقابل این موج افزایشی، برخی اقلام کاهش قیمت را تجربه کرده‌اند. انار با افت ۱۳ درصدی، بیشترین کاهش را نسبت به مرداد داشته است. با این حال، این افت‌ها عمدتاً محدود و مقطعی‌اند و بیشتر بازتاب ورود محصولات نوبرانه به بازارند تا نشانه‌ای از تعادل پایدار قیمتی. در حقیقت، میانگین تغییرات نشان می‌دهد که از میان اقلام منتخب، بخش بزرگی از کالاها همچنان رشد مثبت داشته‌اند و تنها معدودی از کاهش مقطعی برخوردار شده‌اند.
در مقیاس سالانه، یعنی در مقایسه با شهریور سال گذشته، شکاف میان گروه‌های کالایی آشکارتر است. بر اساس جدول سری زمانی، بیشترین افزایش سالانه مربوط به لوبیا چیتی با رشد ۲۵۲ درصدی بوده است؛ رقمی که به‌خوبی بیانگر فشار مزمن تورمی بر کالاهای اساسی است. لوبیا قرمز با رشد ۱۱۶ درصدی و عدس با ۷۴ درصد رشد نیز در فهرست افزایش‌های قابل‌توجه قرار دارند. این روند افزایشی در حبوبات که معمولاً به‌عنوان منبع جایگزین پروتئین در سبد خانوار عمل می‌کنند، عملاً فشار مضاعفی بر اقشار کم‌درآمد وارد می‌کند. از منظر اقتصاد رفاه، چنین افزایشی به معنی کاهش توان تغذیه‌ای طبقات پایین و انتقال بار تورم از کالاهای پروتئینی گران‌قیمت به جایگزین‌های گیاهی است.
در میان اقلام پرمصرف، برنج ایرانی درجه یک در شهریور با میانگین قیمت بیش از ۲ میلیون و ۹۶۶ هزار ریال برای هر کیلوگرم، نسبت به ماه قبل ۲.۱ درصد افزایش و نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۴۶ درصد رشد داشته است. این رقم نشان می‌دهد که حتی کالاهای تولید داخل که معمولاً از نوسانات جهانی مصون‌اند، تحت تأثیر هزینه‌های داخلی و انتظارات تورمی قرار گرفته‌اند. در مقابل، برنج خارجی تنها ۰.۴ درصد کاهش ماهانه را تجربه کرده، اما در مقیاس سالانه همچنان ۵۷ درصد گران‌تر شده است. کاهش جزئی قیمت برنج وارداتی می‌تواند حاصل از ثبات نسبی نرخ ارز در ماه‌های اخیر یا عرضه بیشتر در بازار باشد، ولی شکاف قیمت میان دو نوع برنج همچنان در حال گسترش است.
بررسی داده‌های قیمتی محصولات پروتئینی نیز تصویری نگران‌کننده از تورم ساختاری به دست می‌دهد. قیمت گوشت گوسفند به ۸ میلیون و ۷۱ هزار ریال برای هر کیلوگرم رسیده که نسبت به سال گذشته بیش از ۱۸ درصد رشد نشان می‌دهد. گوشت گاو یا گوساله با متوسط ۷ میلیون و ۴۱۵ هزار ریال، نسبت به مرداد ۱۱ درصد و نسبت به سال قبل حدود ۲۹ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که مرغ ماشینی با قیمت میانگین ۱ میلیون و ۳۳۷ هزار ریال، رشد ماهانه‌ای مشابه ۱۱ درصد را تجربه کرده و نشان می‌دهد که فشار تورمی نه فقط در کالاهای لوکس، بلکه در اقلام مصرف روزمره نیز گسترده است.
میوه‌ها و صیفی‌جات، که معمولاً به‌واسطه نوسانات فصلی قیمتشان متغیر است، در شهریور ۱۴۰۴ دچار جهش‌های بی‌سابقه‌ای شدند. هندوانه با رشد ۶۳.۵ درصدی و خربزه با ۲۹.۸ درصد افزایش، بیشترین رشد را در میان کل اقلام داشته‌اند. کارشناسان این افزایش را به کاهش عرضه ناشی از پایان فصل برداشت در مناطق جنوبی و افزایش هزینه حمل نسبت می‌دهند. در حالی که در همین دوره، انار ۱۳ درصد و موز کمتر از یک درصد افت داشته‌اند، تداوم رشد قیمت در سایر میوه‌ها مانند پرتقال، هلو و لیموترش نشان از تورم عمومی در این بازار دارد. متوسط قیمت هلو با رشد سالانه ۱۱۴ درصدی و پرتقال با ۷۶ درصد افزایش، بیانگر گسترش شکاف میان درآمد خانوار و هزینه خوراکی است.
در گروه سبزیجات نیز وضعیت مشابهی مشاهده می‌شود. سیب‌زمینی با افزایش ۲۸.۷ درصدی و خیار با رشد ۳۴.۴ درصدی، از مهم‌ترین اقلام دارای تورم بالا هستند. قارچ با ۲۸.۷ درصد افزایش ماهانه و بیش از ۶۵ درصد رشد سالانه، یکی از بی‌ثبات‌ترین اقلام خوراکی بوده است. این نوسانات نه‌تنها بر سفره مصرف‌کنندگان اثر گذاشته، بلکه برنامه‌ریزی توزیعی و انبارداری را نیز دشوار کرده است. بر اساس داده‌های سری زمانی، قیمت سیب‌زمینی از حدود ۲۶۹ هزار ریال در خرداد به بیش از ۳۱۲ هزار ریال در شهریور رسیده است، که بیانگر روند افزایشی مداوم و نه یک جهش مقطعی است.
در بخش اقلام صنعتی‌تر، مانند فرآورده‌های لبنی و روغن‌ها، روند افزایشی کندتر اما مداوم است. شیر پاستوریزه با متوسط ۵۴۲ هزار ریال برای هر لیتر نسبت به مرداد ۳.۲ درصد رشد داشته و در مقیاس سالانه ۵۶ درصد گران‌تر شده است. پنیر ایرانی پاستوریزه نیز با ۲.۶ درصد رشد ماهانه و ۶۳ درصد رشد سالانه، در صدر تورم لبنی قرار دارد. این داده‌ها مؤید آن است که سیاست‌های تثبیت قیمت در صنایع لبنی عملاً اثر بازدارنده پایداری نداشته و بازار در حال تطبیق مجدد با هزینه‌های واقعی تولید است.
در بازار روغن نیز هرچند شتاب افزایش قیمت نسبت به سال گذشته کاهش یافته، اما روند صعودی ادامه دارد. روغن مایع در شهریور با قیمت میانگین ۹۰۶ هزار ریال و رشد ۱ درصدی نسبت به ماه قبل، و روغن جامد با ۲.۵ درصد افزایش ماهانه و بیش از ۶۰ درصد رشد سالانه مواجه بوده‌اند. این افزایش‌ها عمدتاً ناشی از تغییرات هزینه‌های واردات مواد اولیه و بسته‌بندی است. در شرایطی که دولت همچنان بخشی از واردات روغن خام را یارانه‌ای تأمین می‌کند، رشد قیمت مصرف‌کننده نشان می‌دهد که اثر سیاست‌های حمایتی در کانال توزیع تضعیف شده است.
داده‌های مربوط به کالاهای قندی نیز نشان از ثبات نسبی دارد. شکر تنها ۰.۹ درصد رشد ماهانه داشته، اما در مقیاس سالانه همچنان ۳۶ درصد گران‌تر شده است. قند نیز با رشد سالانه ۳۹ درصدی در محدوده مشابهی قرار دارد. هرچند این نرخ‌ها در مقایسه با دیگر اقلام پایین‌ترند، اما روند صعودی آهسته آن‌ها هشداردهنده است، زیرا این گروه از کالاها معمولاً در صنایع تبدیلی به‌ویژه در بخش شیرینی‌پزی و نوشیدنی اثرات تورمی ثانویه ایجاد می‌کنند.
تحلیل ساختار کلی این داده‌ها نشان می‌دهد که تورم خوراکی‌ها در شهریور نه‌تنها فراگیر بلکه متوازن نیست؛ بخش‌های مختلف بازار از عوامل متفاوتی تأثیر می‌پذیرند. در حالی که گروه‌های کشاورزی عمدتاً تحت تأثیر عرضه و تغییرات فصلی نوسان دارند، گروه‌های صنعتی‌تر مانند لبنیات و روغن‌ها از مسیر هزینه‌های تولید و انرژی متأثرند. این ناهمگونی تورمی، سیاست‌گذاری را دشوار می‌کند، چرا که هر گروه کالایی منطق خاص خود را دارد و نمی‌توان با ابزار یکسانی همه بازار را مهار کرد.
نکته قابل‌توجه دیگر، افزایش عمومی سطح قیمت‌ها در تمام استان‌هاست. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در ۳۹ شهر کشور، اقلامی وجود داشته‌اند که رشد قیمت آن‌ها بالاتر از نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه ملی بوده است. این بدان معناست که فشار تورمی در سطح جغرافیایی نیز گسترده شده و مناطق شهری کوچک‌تر، که معمولاً قدرت چانه‌زنی و دسترسی به کالاهای جایگزین کمتری دارند، بیش از دیگران متأثر شده‌اند.
در جمع‌بندی می‌توان گفت که شهریور ۱۴۰۴، ماهی پرتورم برای خوراکی‌ها بوده است؛ از یک سو رشد شدید قیمت محصولات تازه و فصلی، از سوی دیگر افزایش مداوم در کالاهای اساسی مانند گوشت، برنج و لبنیات. استمرار این روند می‌تواند در ماه‌های آتی، به‌ویژه با نزدیک شدن به نیمه پاییز و افزایش تقاضای خوراکی، زمینه‌ساز فشار تورمی تازه‌ای شود. بازار مواد غذایی اکنون بیش از هر زمان دیگری نیازمند سیاست‌های ترکیبی است؛ سیاست‌هایی که هم ثبات عرضه را تضمین کند و هم هزینه تولید را کاهش دهد. بدون چنین رویکردی، حتی در شرایط ثبات نسبی نرخ ارز نیز، تورم خوراکی‌ها می‌تواند به یکی از پایدارترین مؤلفه‌های فشار بر معیشت خانوار ایرانی بدل شود.
گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی