به گزارش اقتصادرَوا، تورم در شهریورماه ۱۴۰۴ تصویری از بحران از اقتصاد ایران به نمایش گذاشت؛ تصویری که در آن، تفاوت‌های منطقه‌ای بیش از هر زمان دیگری آشکار شد. با وجود آنکه نرخ تورم سالانه کشور به‌طور میانگین به ۳۷.۵ درصد رسید، بررسی جزئیات استانی نشان می‌دهد این میانگین، واقعیت کامل از فشار هزینه‌ها بر خانوارها را پنهان می‌کند. درحالی‌که برخی استان‌ها با جهش‌های قیمتی فراتر از ۴۱ درصد مواجه شدند، در بخش‌هایی از جنوب کشور، آهنگ افزایش قیمت‌ها اندکی کندتر بوده است.

در سطح ملی، شاخص کل قیمت مصرف‌کننده در شهریور به عدد ۳۸۴.۶ واحد رسید که نسبت به مردادماه ۳.۸ درصد افزایش داشت. تورم نقطه‌به‌نقطه به ۴۵.۳ درصد رسید، یعنی خانوارهای ایرانی برای خرید سبدی مشابه از کالا و خدمات نسبت به شهریور پارسال، به‌طور میانگین ۴۵ درصد بیشتر هزینه کردند. اما این رقم در استان‌ها تفاوت معناداری دارد و همین اختلاف‌ها می‌تواند مسیر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی را در ماه‌های آینده تعیین کند.

در میان ۳۱ استان کشور، بالاترین نرخ تورم سالانه متعلق به استان آذربایجان غربی با ۴۲.۸ درصد بود؛ استانی که هم‌زمان تورم نقطه‌به‌نقطه‌ای ۵۰.۲ درصدی را نیز تجربه کرد. افزایش قابل‌توجه قیمت‌ها در گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در این منطقه، سهم اصلی را در ثبت چنین رکوردی داشته است. پس از آن، استان‌های کردستان، ایلام و مرکزی نیز در رده‌های بالای جدول تورم سالانه قرار دارند؛ به‌ویژه کردستان که با نرخ ۴۰ درصدی، فاصله چندانی با قله تورم ندارد و در بخش خوراکی‌ها شاهد جهش بیش از ۵۰ درصدی بوده است.

در نقطه مقابل، برخی استان‌های جنوبی و شرقی از جمله سیستان‌وبلوچستان، بوشهر و هرمزگان در زمره کم‌تورم‌ترین مناطق کشور قرار گرفته‌اند. سیستان‌وبلوچستان با نرخ تورم سالانه ۳۶.۹ درصدی، حدود چهار واحد درصد پایین‌تر از میانگین ملی ایستاده است؛ وضعیتی که می‌تواند ناشی از ثبات نسبی قیمت در بخش مسکن و خدمات و نیز سهم بالاتر کالاهای یارانه‌ای در سبد مصرفی خانوارهای این منطقه باشد.

پایتخت اما در میانه جدول قرار دارد. استان تهران در شهریورماه تورم سالانه ۳۵.۷ درصدی را تجربه کرده که از میانگین کشور پایین‌تر است. تورم نقطه‌به‌نقطه در تهران ۴۰ درصد و تورم ماهانه آن ۳.۱ درصد بوده است؛ ارقامی که نشان می‌دهد شتاب افزایش قیمت‌ها در پایتخت نسبتاً مهار شده، هرچند همچنان در سطوح بالا باقی مانده است. ترکیب خاص سبد مصرفی تهرانی‌ها، سهم بالای اجاره مسکن و نسبت پایین‌تر خوراکی‌ها نسبت به استان‌های دیگر، موجب شده نوسان قیمت مواد غذایی کمتر بر شاخص کل استان اثر بگذارد.

در سمت دیگر طیف، استان‌هایی چون خوزستان و لرستان نیز با ثبت تورم سالانه ۴۰ تا ۴۱ درصدی و تورم نقطه‌به‌نقطه حدود ۵۰ درصد، جزو مناطق پرتنش قیمتی محسوب می‌شوند. در خوزستان، افزایش هزینه‌های مربوط به گروه حمل‌ونقل و کالاهای بی‌دوام نقش پررنگی در رشد تورم داشته است. لرستان هم از جهش قیمت در گروه مسکن و کالاهای مصرفی متأثر شده است.

بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» در اکثر استان‌ها عامل اصلی افزایش تورم بوده است. این گروه در سطح ملی تورم ماهانه‌ای معادل ۵.۲ درصد و تورم نقطه‌به‌نقطه ۵۷.۹ درصد را ثبت کرده است، اما در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی، کردستان و خراسان رضوی این ارقام به‌ترتیب تا بیش از ۶۰ درصد رسیده‌اند. افزایش قیمت میوه و خشکبار، سبزیجات و حبوبات و نیز فرآورده‌های گوشتی از مهم‌ترین محرک‌های این تورم بالا بوده است.

گروه «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» در مقایسه با خوراکی‌ها روندی آرام‌تر اما همچنان صعودی داشته است. تورم ماهانه این گروه در کشور ۳ درصد و نرخ تورم سالانه آن ۳۶.۳ درصد اعلام شده است. بااین‌حال، در برخی استان‌ها از جمله اصفهان، مرکزی و البرز، این گروه با جهش هزینه‌های مربوط به مسکن، انرژی و خدمات تعمیرات، تأثیر قابل توجهی بر تورم کلی گذاشته است. استان البرز با تورم سالانه ۳۶.۳ درصد در شاخص کل، اما بیش از ۴۴ درصد در گروه مسکن، نمونه‌ای از این وضعیت است که نشان می‌دهد بازار اجاره در شهرهای حاشیه‌ای تهران همچنان در حال داغ‌تر شدن است.

نگاهی به تورم ماهانه استان‌ها نیز نشان می‌دهد که در شهریور، روند رشد قیمت‌ها در بسیاری از مناطق شتاب گرفته است. استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، خراسان شمالی و کرمانشاه بیشترین تورم ماهانه را در محدوده ۴.۵ تا ۵.۵ درصد ثبت کردند، درحالی‌که در استان‌هایی مانند قم، سیستان‌وبلوچستان و فارس، این شاخص بین ۲.۵ تا ۳ درصد بوده است. به بیان دیگر، مناطق غربی و شمال‌غربی کشور در شهریورماه کانون اصلی افزایش ماهانه قیمت‌ها بوده‌اند.

این الگو در تورم نقطه‌به‌نقطه نیز تکرار می‌شود. آذربایجان غربی با ۵۰.۲ درصد، ایلام با ۵۲.۱ درصد و لرستان با ۴۸.۷ درصد در بالاترین سطح قرار دارند، درحالی‌که تهران، بوشهر و سیستان‌وبلوچستان با ارقامی نزدیک به ۴۰ درصد در کف جدول هستند. این تفاوت ده واحد درصدی در نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه میان استان‌ها، نشان‌دهنده تفاوت چشمگیر در فشار هزینه‌ای خانوارهاست.

این اختلاف‌ها نشان می‌دهد که استان‌هایی با سهم بالاتر کالاهای خوراکی در سبد مصرفی، بیشتر در معرض نوسان قیمت‌ها قرار گرفته‌اند. بر اساس ضرایب اهمیت مرکز آمار، وزن گروه خوراکی‌ها در استان‌های کم‌درآمدتر و روستایی‌تر گاهی تا ۴۰ درصد از کل سبد مصرفی خانوار می‌رسد، درحالی‌که در تهران و استان‌های صنعتی این سهم کمتر از ۳۰ درصد است. همین تفاوت ساختاری باعث می‌شود تغییر قیمت مواد غذایی، در استان‌های محروم‌تر اثر دوبرابری بر شاخص تورم داشته باشد.

در بعد منطقه‌ای، می‌توان گفت که محور غرب کشور در شهریور ۱۴۰۴ بیشترین فشار تورمی را متحمل شده است. استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، ایلام، کرمانشاه و لرستان در اغلب شاخص‌ها در نیمه بالایی جدول قرار دارند. در مقابل، شرق و جنوب کشور – از خراسان جنوبی و سیستان‌وبلوچستان تا بوشهر و هرمزگان – وضعیت باثبات‌تری را تجربه کرده‌اند. این الگوی جغرافیایی می‌تواند بازتابی از تفاوت در ساختار تولید، دسترسی به شبکه‌های توزیع، و ترکیب هزینه خانوارها باشد.

از منظر سیاست‌گذاری، این پراکندگی تورم استانی زنگ خطری برای تنظیم‌گران بازار و برنامه‌ریزان اقتصادی است. یک سیاست پولی یا مالی واحد نمی‌تواند اثر مشابهی در همه مناطق کشور داشته باشد؛ به‌ویژه زمانی که تفاوت تورم نقطه‌به‌نقطه بین استان‌ها به بیش از ده واحد درصد می‌رسد. چنین شکافی می‌تواند نابرابری‌های اقتصادی را تشدید و قدرت خرید خانوارهای مناطق کم‌درآمد را بیش از پیش فرسوده کند.

در مجموع، شهریورماه تصویری از تورم ناهمگون ایران را ارائه می‌دهد: میانگین ملی ۳۷.۵ درصدی اگرچه ثبات نسبی نسبت به ماه‌های پیش را نشان می‌دهد، اما در زیر این عدد، واقعیتی پنهان از تفاوت‌های شدید قیمتی میان استان‌ها نهفته است. از جهش ۵۲ درصدی قیمت‌ها در ایلام و کردستان تا آرامش نسبی ۳۶ درصدی در سیستان‌وبلوچستان و تهران، نقشه تورم کشور بیش از هر زمان دیگری شبیه به پازلی از تجربه‌های متفاوت زندگی اقتصادی است.

اگرچه کاهش تورم کلان هدف اصلی سیاست‌های اقتصادی دولت عنوان می‌شود، اما این داده‌ها یادآور می‌شوند که مهار تورم به معنای کاهش فشار بر همه خانوارها نیست. تا زمانی که تفاوت‌های منطقه‌ای در قیمت خوراکی‌ها، مسکن و خدمات باقی بماند، احساس تورم در استان‌های مختلف همچنان متفاوت خواهد بود. در واقع، تورم شهریور ۱۴۰۴ نه‌فقط عددی در گزارش‌های رسمی، بلکه روایت نابرابری اقتصادی میان استان‌هاست؛ نابرابری‌ای که در سبد خرید روزمره مردم به‌روشنی دیده می‌شود.

گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی