به گزارش اقتصادروا؛ در حالی که بازار سرمایه ایران همچنان در جست‌وجوی تعادل پس از نوسانات ماه‌های گذشته است، شورای عالی بورس در یکی از مهم‌ترین تصمیم‌های سیاستی خود طی سال‌های اخیر، بحث افزایش پلکانی دامنه نوسان قیمت سهام را در دستور کار قرار داده است. این موضوع که به گفته معصومه آقاپور، عضو شورای عالی بورس، از مدتی پیش در جلسات کارشناسی مورد بررسی قرار گرفته، می‌تواند اثر قابل توجهی بر عمق، نقدشوندگی و رفتار سرمایه‌گذاران در بورس تهران بگذارد.

دامنه نوسان، محدوده مجاز تغییر قیمت روزانه هر سهم است که در سال‌های گذشته به عنوان ابزاری برای کنترل هیجانات بازار مورد استفاده قرار گرفته است. اگرچه هدف از تعیین این محدودیت، جلوگیری از سقوط یا رشد ناگهانی قیمت‌ها بوده، اما در عمل بارها مورد انتقاد قرار گرفته؛ چرا که در بسیاری از مواقع باعث شکل‌گیری صف‌های سنگین خرید یا فروش و قفل شدن نقدینگی در بازار شده است. اکنون، شورای بورس قصد دارد این محدودیت را به‌صورت تدریجی کاهش دهد تا بازار بتواند آزادانه‌تر به عرضه و تقاضای واقعی واکنش نشان دهد.

به گفته آقاپور، برنامه پیشنهادی شورا این است که دامنه نوسان ابتدا از ۳ درصد کنونی به ۵ درصد افزایش یابد، سپس در گام دوم به ۷ درصد و در نهایت به ۱۰ درصد برسد. او توضیح داده است که اجرای این سیاست به‌صورت پلکانی انجام می‌شود تا بازار فرصت انطباق پیدا کند و ریسک شوک‌های ناگهانی کاهش یابد. با این حال، آغاز این طرح منوط به آن است که بحران‌های پیشین بازار – از جمله فشارهای هیجانی و رفتارهای سفته‌بازانه – تا حد قابل‌قبولی فروکش کرده باشند.

آقاپور همچنین اشاره کرده که برخی اعضای شورا پیشنهاد بازگشت به دامنه نوسان نامتقارن را مطرح کرده‌اند؛ مدلی که در آن، مثلاً رشد روزانه یک سهم می‌تواند تا مثبت ۷ درصد مجاز باشد اما افت آن تنها تا منفی ۳ درصد محدود شود. چنین رویکردی به زعم حامیانش می‌تواند به بازار فرصت بازیابی بدهد، اما مخالفان آن معتقدند که دامنه نامتقارن باعث ایجاد انتظارات غیرواقعی در میان معامله‌گران و افزایش فشار خرید می‌شود.

از منظر اقتصادی، افزایش دامنه نوسان به‌صورت پلکانی می‌تواند چند اثر عمده داشته باشد. نخست، افزایش دامنه به ۱۰ درصد می‌تواند به کاهش صف‌های خرید و فروش و بهبود نقدشوندگی سهام بینجامد. هنگامی که قیمت‌ها آزادانه‌تر حرکت کنند، عرضه و تقاضا سریع‌تر به تعادل می‌رسند و معاملات در محدوده واقعی‌تری انجام می‌شود. دوم، این تصمیم می‌تواند به ارتقای کارایی بازار کمک کند، زیرا در شرایط محدودیت شدید، قیمت‌ها به‌درستی منعکس‌کننده ارزش ذاتی شرکت‌ها نیستند. سوم، از دید برخی تحلیلگران، اجرای تدریجی این سیاست می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت سرمایه‌گذاران نهادی به بازار باشد، زیرا کاهش صف‌نشینی و افزایش شفافیت، فضای منطقی‌تری برای تصمیم‌گیری ایجاد می‌کند.

با این حال، کارشناسان نسبت به برخی ریسک‌های احتمالی نیز هشدار می‌دهند. افزایش دامنه نوسان اگر بدون تقویت زیرساخت‌های نظارتی و افزایش سطح تحلیل‌پذیری بازار انجام شود، ممکن است به نوسانات شدید و رفتارهای هیجانی دامن بزند. در غیاب بازارگردان‌های فعال، الگوریتم‌های نظارتی قوی و آموزش مالی گسترده، احتمال دارد بخش‌هایی از بازار در معرض شوک‌های روانی قرار گیرند. به همین دلیل، برخی کارشناسان پیشنهاد کرده‌اند که هم‌زمان با افزایش دامنه نوسان، مقررات مربوط به افشای اطلاعات، اطلاع‌رسانی لحظه‌ای و الزام به حضور بازارگردان‌ها تقویت شود.

از سوی دیگر، نهاد ناظر بازار سرمایه به دنبال این است که افزایش دامنه نوسان با سایر اصلاحات ساختاری مانند بهبود فرآیند کشف قیمت، اصلاح حجم مبنا و تسهیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی هم‌زمان شود. چنین اصلاحاتی می‌تواند اطمینان بیشتری به بازار تزریق کند و اثرات مثبت افزایش دامنه نوسان را تثبیت نماید.

تجربه بازارهای بین‌المللی نشان می‌دهد که در اغلب بورس‌های توسعه‌یافته، دامنه نوسان یا وجود ندارد یا بسیار وسیع‌تر از بازار ایران است. در بورس استانبول، دامنه روزانه تا ۱۰ درصد، در بورس بمبئی ۱۵ درصد و در بورس نیویورک هیچ محدودیت قیمتی ثابت وجود ندارد؛ به جای آن، از سازوکار توقف موقت معاملات در شرایط اضطراری استفاده می‌شود. همین مقایسه‌هاست که به گفته کارشناسان، لزوم اصلاح تدریجی محدودیت‌ها در ایران را پررنگ‌تر کرده است.

در مجموع، تصمیم شورای عالی بورس برای افزایش پلکانی دامنه نوسان، می‌تواند نقطه عطفی در مسیر اصلاحات بازار سرمایه باشد. با این حال، موفقیت این تصمیم وابسته به نحوه اجرا، زمان‌بندی مناسب و هم‌زمانی آن با سایر اصلاحات ساختاری است. اگر این اقدام با سیاست‌های مکمل نظارتی و آموزشی همراه شود، بازار سهام ایران می‌تواند به سمت تعمیق، شفافیت و کارایی بیشتر حرکت کند. اما اگر بدون آمادگی کافی صورت گیرد، احتمال بازگشت نوسانات شدید و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران نیز وجود خواهد داشت.

به همین دلیل، بسیاری از تحلیلگران توصیه می‌کنند که سیاست‌گذاران، این بار مسیر افزایش دامنه نوسان را نه به عنوان یک تصمیم مقطعی برای تحریک بازار، بلکه به عنوان بخشی از یک استراتژی بلندمدت برای توسعه پایدار بازار سرمایه دنبال کنند؛ مسیری که شاید دشوار و زمان‌بر باشد، اما می‌تواند پایه‌های اعتماد و کارایی در بازار سهام ایران را دوباره مستحکم کند.

بهنام مهری حسینی-کارشناس بازار های مالی