به گزارش اقتصادرَوا؛ عرضه اولیه یکی از رخدادهای منظم و تأثیرگذار در بازار سرمایه است که معمولاً با استقبال گسترده سرمایه‌گذاران همراه می‌شود. در روزهایی که عرضه اولیه انجام می‌شود، رفتار کلی بازار اغلب آرام‌تر و متعادل‌تر از روزهای عادی است؛ چرا که بخش قابل‌توجهی از نقدینگی فعالان خرد موقتاً به سمت خرید سهم جدید سوق پیدا می‌کند و از فشار عرضه در نمادهای دیگر کاسته می‌شود. این همان پدیده‌ای است که باعث می‌شود شاخص کل یا شاخص هم‌وزن در روز عرضه اولیه نوسان شدیدی نداشته باشد.

از منظر فنی، عرضه اولیه به معنای عرضه بخشی از سهام یک شرکت برای نخستین بار در بازار است تا عموم سرمایه‌گذاران بتوانند مالک بخشی از آن شوند. قیمت این عرضه معمولاً توسط کارشناسان و هیئت پذیرش بورس بر اساس ارزش‌گذاری بنیادی شرکت (با استفاده از معیارهایی مانند سودآوری، دارایی‌ها و نسبت‌های مالی) تعیین می‌شود. با این حال، قیمت عرضه اولیه معمولاً پایین‌تر از ارزش ذاتی سهم در نظر گرفته می‌شود تا جذابیت کافی برای خریداران ایجاد شود و فرآیند کشف قیمت در روزهای بعد روان‌تر پیش برود.

به همین دلیل است که سهام عرضه‌شده در روزهای ابتدایی معمولاً رشد قابل‌توجهی را تجربه می‌کند. وقتی قیمت عرضه پایین‌تر از ارزش برآوردی سهم باشد، تقاضا برای خرید بسیار زیاد می‌شود و در مقابل، عرضه‌کنندگان تمایلی به فروش در قیمت‌های ابتدایی ندارند. نتیجه طبیعی این وضعیت تشکیل صف‌های خرید و رشد چند روزه قیمت سهم است تا جایی که بازار به سطحی نزدیک‌تر به ارزش واقعی شرکت برسد.

اما نکته دیگر در سازوکار عرضه اولیه، نحوه تخصیص سهام است. در سال‌های گذشته، روش عرضه اولیه در بازار سرمایه ایران به‌صورت «بوک‌بیلدینگ» (ثبت سفارش) انجام می‌شود؛ به این معنا که هر کد بورسی می‌تواند مقدار مشخصی از سهم را در بازه زمانی تعیین‌شده سفارش دهد. سیستم پس از پایان ثبت سفارش، سهام را به طور مساوی میان همه خریداران تخصیص می‌دهد.

دلیل اصلی این روش، جلوگیری از انحصار و برقراری عدالت در توزیع است. در سال‌های پیش از اجرای بوک‌بیلدینگ، عرضه‌های اولیه به‌صورت رقابتی انجام می‌شد و معمولاً معامله‌گران حرفه‌ای یا کسانی که به سامانه‌های سریع‌تر دسترسی داشتند، موفق به خرید می‌شدند. اما با روش فعلی، هر سرمایه‌گذار خرد بدون نیاز به سرعت یا مهارت خاصی، می‌تواند به اندازه مساوی از عرضه اولیه بهره‌مند شود. این رویکرد باعث افزایش مشارکت عمومی و توزیع عادلانه‌تر سود حاصل از عرضه‌های اولیه در میان سهام‌داران شده است.

از زاویه کلان‌تر، عرضه‌های اولیه دو اثر مهم بر بازار دارند. نخست، به افزایش عمق و تنوع بازار کمک می‌کنند؛ چرا که ورود شرکت‌های جدید به بورس باعث تنوع‌بخشی در صنایع و گزینه‌های سرمایه‌گذاری می‌شود. دوم، اعتماد سرمایه‌گذاران خرد را تقویت می‌کنند، زیرا تجربه موفق در عرضه‌های اولیه – که اغلب با سود کوتاه‌مدت همراه است – انگیزه مشارکت دوباره در بازار را افزایش می‌دهد.

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که رشدهای اولیه نباید با سودآوری پایدار اشتباه گرفته شود. قیمت سهم پس از پایان دوره هیجانی، در نهایت به عملکرد واقعی شرکت، سود عملیاتی و چشم‌انداز آینده آن وابسته است. به همین دلیل، بهترین رویکرد در عرضه‌های اولیه، مشارکت منطقی، نگهداری سهم تا تثبیت قیمت و پرهیز از نگاه صرفاً کوتاه‌مدت است.

به‌طور خلاصه، عرضه اولیه هرچند رویدادی کوچک در ظاهر است، اما به‌دلیل تأثیر مستقیم بر رفتار نقدینگی، روان بازار و اعتماد سرمایه‌گذاران، یکی از سازوکارهای کلیدی در پویایی بازار سرمایه محسوب می‌شود.

گزارش از: بهنام مهری حسینی، کارشناس بازار های مالی