تورم ناعادلانه آبان؛ شکاف تورمی دهکها عمیقتر شد!
به گزارش اقتصادرَوا، تورم آبان ۱۴۰۴ بار دیگر نشان داد که مسیر قیمتها برای همه خانوارها یکسان نیست و دهکهای مختلف هزینهای کشور، بسته به ترکیب سبد مصرفی خود، فشار قیمتی متفاوتی را تجربه میکنند. بررسی دادههای رسمی مرکز آمار نشان میدهد که شکاف تورمی میان دهکها در این ماه اندکی افزایش یافته و شدت افزایش قیمتها برای خانوارهای کمدرآمد همچنان بالاتر از دهکهای بالای درآمدی است؛ الگویی که در سالهای اخیر نیز تداوم داشته و بر اهمیت سیاستگذاری تفکیکی برای گروههای مختلف جمعیتی تأکید میکند.
در آبان ۱۴۰۴، تورم سالانه کل کشور ۴۰.۴ درصد ثبت شده است، در حالیکه تورم دهک اول به ۴۱.۷ درصد و تورم دهک دهم به ۳۹.۵ درصد رسیده است. به این ترتیب، فاصله تورمی دهکها ۲.۲ واحد درصد گزارش شده که نسبت به مهرماه افزایش جزئی ۰.۳ واحد درصدی را نشان میدهد . این افزایش فاصله بیانگر این واقعیت است که خانوارهای فقیرتر، که سهم خوراکیها در سبد هزینهای آنها بسیار بیشتر است، در برابر نوسانات قیمت کالاهای اساسی آسیبپذیرتر ماندهاند.
تورم ماهانه آبان نیز تصویر مشابهی ارائه میدهد. در حالی که تورم ماهانه کل کشور ۳.۴ درصد اعلام شده، این رقم برای دهکهای بالا اندکی کمتر و برای دهکهای پایینتر اندکی بیشتر است. تورم ماهانه دهک اول ۴.۷ درصد و تورم ماهانه دهک دهم ۲.۹ درصد محاسبه شده است؛ موضوعی که نشان میدهد دهکهای کمدرآمد در این ماه حدود ۱.۸ واحد درصد تورم بیشتری را نسبت به ثروتمندترین دهک تجربه کردهاند. علت اصلی این تفاوت، جهش قیمتها در گروه خوراکیهاست، زیرا این گروه حدود ۴۲ درصد از وزن سبد مصرفی دهکهای پایین را تشکیل میدهد، در حالی که در دهکهای بالاتر، وزن خوراکیها به حدود ۲۹ درصد کاهش مییابد .
در بخش تورم نقطهای نیز شکاف قابلتوجهی میان دهکها دیده میشود. تورم نقطهای کل کشور ۴۹.۴ درصد بوده، اما دهک اول ۵۱.۶ درصد و دهک دهم ۴۸.۵ درصد را ثبت کردهاند. با اینکه اختلاف نقطهای نسبتاً محدودتر است، اما همچنان نشاندهنده فشار بیشتر تورم بر دهکهای پایین است. این اختلاف در تورم خوراکیها بسیار برجستهتر میشود؛ جایی که تورم نقطهای خوراکیها در دهک اول ۷۸.۴ درصد و در دهک دهم ۵۰.۸ درصد گزارش شده است . به بیان دیگر، خانوارهای کمدرآمد در خرید کالاهای اساسی مانند نان، گوشت، لبنیات و سبزیجات، بیش از ۲۸ واحد درصد تورم بیشتری نسبت به دهکهای ثروتمند تجربه کردهاند.
نگاهی دقیقتر به ضرایب اهمیت گروههای کالایی در دهکها نشان میدهد چرا این اختلاف در تجربه تورمی رخ میدهد. وزن خوراکیها و آشامیدنیها در دهک اول ۴۲.۴ درصد و در دهک دهم تنها ۲۹.۴ درصد است. در مقابل، وزن کالاهای غیرخوراکی و خدمات در دهک دهم به بیش از ۷۰ درصد میرسد. این ساختار وزنی سبب میشود هر موج قیمتی در خوراکیها، اثر سنگینتری بر خانوارهای کمدرآمد داشته باشد، زیرا قیمت کالاهایی افزایش مییابد که بخش اعظم بودجه این خانوارها صرف آنها میشود. برعکس، دهکهای بالاتر به دلیل اتکای بیشتر به خدمات، پوشاک، مسکن و حملونقل شخصی، کمتر از نوسانات شدید قیمت خوراکیها آسیب میبینند و سبد مصرفی آنها از ثبات نسبی بیشتری برخوردار است .
بررسی سهم گروهها از تورم ماهانه نیز تصویر ارزشمندی از منبع فشار قیمتی ارائه میدهد. در دهکهای پایین، خوراکیها بیشترین سهم را از تورم ماهانه به خود اختصاص دادهاند. برای نمونه سهم خوراکیها از تورم ماهانه دهک اول ۱.۶۵ واحد درصد و سهم غیرخوراکیها ۱.۶۸ واحد درصد بوده است؛ یعنی تقریباً نیمی از تورم ماهانه این دهک ناشی از خوراکیها بوده است، در حالی که در دهک دهم، سهم خوراکیها تنها ۱.۲۵ واحد درصد گزارش شده است. این دادهها نشان میدهد که کوچکترین افزایش قیمت در کالاهای اساسی، فشار بیشتری بر دهکهای پایین وارد میکند و به همین دلیل، حتی تورم ماهانه متوسط نیز برای این خانوارها ملموستر و سنگینتر است .
در سبد خوراکیها، برخی گروهها نقش برجستهای در افزایش تورم دهکهای پایین دارند. گروههایی مانند سبزیجات، میوه و خشکبار، لبنیات و تخممرغ، و نان و غلات در ماههای اخیر بیشترین افزایش قیمت را تجربه کردهاند. سهم گروه سبزیجات از تورم ماهانه دهک اول ۰.۳۴ واحد درصد و از دهک دهم ۰.۲۲ واحد درصد بوده است. همین الگو در مورد میوهها نیز تکرار میشود. این گروهها بخش مهمی از مصرف روزانه خانوارهای کمدرآمد را تشکیل میدهند و رشد قیمت آنها بهطور مستقیم سطح رفاه این خانوارها را تحت فشار قرار میدهد.
در مقابل، در دهک دهم کالاهایی مانند وسایل نقلیه، خدمات حملونقل، مسکن و کالاهای بادوام سهم بیشتری از تورم را تشکیل میدهند. وزن این گروهها در دهکهای بالا بیشتر است و از آنجا که تورم آنها معمولاً نوسان کمتر و روند باثباتتری دارد، شدت فشار ماهانه بر دهکهای بالا محدودتر است. برای مثال وزن گروه مسکن در دهک دهم به ۳۵ درصد میرسد، اما تورم ماهانه این گروه در آبان تنها ۲.۷ درصد بوده و از این رو نقش تعدیلکننده در شاخص دهکهای بالا داشته است .
در تحلیل روند سالانه نیز مشخص است که شکاف تورمی، اگرچه در طول سال ۱۴۰۴ تغییرات زیادی داشته، اما در مجموع رو به افزایش بوده است. تورم سالانه دهک اول از ۳۹.۲ درصد در مهر به ۴۱.۷ درصد در آبان رسیده است، در حالی که دهک دهم از ۳۹.۵ درصد به ۳۹.۵ درصد ثابت مانده است. این رفتار متفاوت نشان میدهد که موج اخیر تورم، بیش از همه بر دهکهای پایین اثر گذاشته و توان تطبیق این گروهها با افزایش قیمتها کاهش یافته است.
یکی از نکات مهم در تحلیل دهکها، اثر تورم بیدوامهاست. کالاهای بیدوام – شامل خوراکیها و مصرف روزمره – تورم نقطهای ۶۳.۹ درصدی را ثبت کردهاند، در حالی که کالاهای بادوام تورم ۵۴ درصدی داشتهاند. این موضوع بار دیگر نشان میدهد که دهکهای فقیرتر، که هزینههایشان بیشتر صرف کالاهای روزمره میشود، بیشترین بار تورمی را تحمل کردهاند .
در مجموع، یافتههای آبان ۱۴۰۴ نشان میدهد که تورم همچنان ماهیتی غیرعادلانه در میان دهکها دارد و خانوارهای کمدرآمد بیشترین فشار را تحمل میکنند. اختلاف ساختاری در ترکیب سبد مصرفی، سهم بالای خوراکیها در هزینه خانوارهای فقیرتر، و ناپایداری قیمت کالاهای اساسی عواملی هستند که شکاف تورمی را تقویت کردهاند. این وضعیت بر ضرورت سیاستگذاری اصلاحی تأکید میکند؛ سیاستهایی که باید بهطور جدی معطوف به کاهش فشار خوراکیها، بهبود نظام توزیع کالاهای اساسی و کنترل نوسانات محصولات پرمصرف باشد. همچنین برنامهریزی مبتنی بر دهکها میتواند به طراحی ابزارهای حمایت هدفمندتر کمک کند.
آبان ۱۴۰۴ نشان میدهد که تورم تنها یک عدد کلان نیست؛ تجربهای متفاوت برای هر دهک است. تا زمانی که سهم بالای خوراکیها در سبد دهکهای پایین حفظ شود، کوچکترین نوسان در این گروه میتواند شکاف تورمی را عمیقتر کند و فشار معیشتی را افزایش دهد. استمرار این روند، سیاستگذاری قیمتی و حمایتی را بیش از گذشته ضروری میسازد؛ بهویژه برای دهکهایی که بیش از نیمی از درآمد خود را صرف تأمین نیازهای اساسی میکنند.