به گزارش اقتصادرَوا، یلدای ۱۴۰۴ و بلندترین شب سال، امسال تنها یک مناسبت آیینی نیست؛ به نقطه‌ای تبدیل شده که در آن کارآمدی سیاست‌های تنظیم بازار و تثبیت قیمتی به‌طور عینی در برابر واقعیت‌های معیشتی آزمون می‌شود. داده‌های قیمتی بازار میوه، آجیل و سایر اقلام خوراکی نشان می‌دهد اگرچه سیاست‌گذار با ابزار قیمت‌گذاری مصوب و عرضه در میادین میوه و تره‌بار تلاش کرده از جهش‌های ناگهانی جلوگیری کند، اما این مداخلات نتوانسته مسیر کلی افزایش قیمت‌ها را متوقف کند و تنها در برخی اقلام، نقش کاهنده‌ای محدود ایفا کرده است.

بررسی هم‌زمان نرخ‌های رسمی، قیمت‌های عملیاتی در بازار و رفتار مصرف‌کننده نشان می‌دهد شکاف میان قیمت‌گذاری اداری و واقعیت هزینه‌های تولید و توزیع همچنان پابرجاست. در چنین شرایطی، بازار شب یلدا بیش از آنکه بازتاب یک شوک مناسبتی باشد، آینه‌ای از فشارهای انباشته‌شده‌ای است که در ماه‌های گذشته در زنجیره تامین خوراک شکل گرفته و اکنون در سبد خرید خانوار نمایان شده است؛ فشاری که نشان می‌دهد سیاست‌های تثبیت قیمتی، بدون اصلاحات ساختاری در مبدا تولید و توزیع، توان اثرگذاری پایدار بر بازار را ندارند.

در سطح سیاست‌گذاری، سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار تهران تلاش کرده با عرضه گسترده میوه و آجیل با نرخ مصوب، نقش ضربه‌گیر قیمتی را ایفا کند. عرضه انار درجه یک با قیمت ۳۵ هزار تومان، هندوانه و خرمالو هرکدام با نرخ ۱۰۵ هزار تومان و آجیل شیرین با قیمت ۶۶۶ هزار تومان در میادین، در نگاه نخست این پیام را منتقل می‌کند که بازار از منظر عرضه دچار کمبود نیست و ابزار تنظیم بازار فعال شده است. فاصله معنادار این قیمت‌ها با نرخ‌های خرده‌فروشی سطح شهر نیز نشان می‌دهد سیاست تثبیت قیمت در میادین، حداقل روی کاغذ، همچنان کارکرد دارد.

اما وقتی از سطح نرخ‌های مصوب فاصله می‌گیریم و وارد جزئیات بازار می‌شویم، تصویر پیچیده‌تر می‌شود. نرخنامه‌های جدید میادین میوه و تره‌بار نشان می‌دهد قیمت برخی اقلام عملاً بالاتر از ارقام اعلامی اولیه تثبیت شده است. انار با نرخ ۸۵ هزار تومان، خرمالو ۸۹ هزار تومان و سیب ۹۰ هزار تومان در میادین عرضه می‌شود و هندوانه بسته به وزن، بین ۱۶ تا ۱۸ هزار تومان قیمت دارد. این اعداد اگرچه همچنان پایین‌تر از بازار آزاد هستند، اما نسبت به سال گذشته افزایش محسوسی را نشان می‌دهند و حکایت از آن دارند که حتی در فضای کنترل‌شده میادین نیز فشار هزینه‌ها کاملاً مهار نشده است.

در سمت تولید، وزارت جهاد کشاورزی بر وفور انار تأکید دارد. تولید بیش از یک میلیون و ۳۵۷ هزار تن انار در سال جاری و افزایش سطح زیرکشت به حدود ۹۷ هزار هکتار، از منظر آماری کمبودی برای بازار شب یلدا باقی نمی‌گذارد. صادرات ۷۲ هزار تنی انار در هشت‌ماهه امسال نیز نشان می‌دهد مازاد تولید همچنان وجود دارد. با این حال، روایت فعالان بازار فاصله معناداری با این تصویر کلان دارد. کاهش تولید به دلیل کم‌آبی، قطع برق چاه‌های کشاورزی و افزایش هزینه‌های نگهداری باغات، عواملی هستند که از نگاه صنفی، مستقیماً به قیمت نهایی منتقل شده‌اند. همین شکاف میان آمار تولید و واقعیت هزینه، توضیح می‌دهد چرا محصولی با تولید مازاد، همچنان با افزایش قیمت بیش از ۸۰ درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده است.

اگر میوه ستون سنتی سفره یلدا باشد، آجیل بی‌تردید پرهزینه‌ترین بخش آن است؛ بخشی که امسال بیش از هر زمان دیگری رفتار مصرف‌کننده را تغییر داده است. در میادین میوه و تره‌بار، آجیل شیرین با باسلوق هر کیلوگرم ۶۶۶ هزار تومان و بدون باسلوق ۷۵۲ هزار تومان عرضه می‌شود؛ ترکیبی مشخص و کنترل‌شده از پسته، مغز بادام، نخودچی، کشمش و میوه‌های خشک. اما در بازار خرده‌فروشی، همان آجیل با کیفیت درجه یک به حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان می‌رسد. تفاوت قیمتی که نه‌تنها بیانگر فاصله سیاست تنظیم بازار با واقعیت بازار آزاد است، بلکه نشان می‌دهد ترکیب آجیل تا چه اندازه می‌تواند قیمت نهایی را تغییر دهد؛ تا جایی که حذف اقلام گران‌قیمت و جایگزینی با نخودچی و بادام زمینی، قیمت را به حدود ۷۰۰ هزار تومان کاهش می‌دهد.

هم‌زمان با افزایش قیمت میوه و آجیل، بازار اقلام پروتئینی نیز تحت فشار است. مرغ با قیمت حدود ۱۴۵ هزار تومان، تخم‌مرغ با نرخ بیش از ۲۰۰ هزار تومان برای هر شانه و گوشت قرمز با قیمت‌هایی تا ۸۵۰ هزار تومان، نشان می‌دهد فشار معیشتی محدود به یک گروه کالایی نیست. افزایش هزینه نهاده‌های دامی، تاخیر در تخصیص و وابستگی به بازار آزاد، در کنار رشد هزینه انرژی و حمل‌ونقل، زنجیره‌ای از افزایش قیمت را شکل داده که مستقیماً به سفره خانوار منتقل شده است.

نتیجه این وضعیت، تغییر الگوی خرید در آستانه یلداست. گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که بسیاری از خانوارها به خریدهای حداقلی روی آورده‌اند؛ کاهش وزن خرید، حذف برخی اقلام و جایگزینی آجیل‌های گران با ترکیب‌های ساده‌تر. این تغییر، نه از سر انتخاب، بلکه واکنشی به کاهش قدرت خرید است. آجیل که همواره نخستین قربانی تورم بوده، امسال زودتر و گسترده‌تر از سبد مصرف حذف شده و به کالایی نمادین تبدیل شده است.

جمع‌بندی داده‌ها نشان می‌دهد گرانی شب یلدای ۱۴۰۴ نه یک شوک مقطعی، بلکه حاصل برهم‌نهی عوامل ساختاری است؛ از هزینه تولید و نهاده گرفته تا ضعف نظارت و سیاست‌های کوتاه‌مدت تنظیم بازار. تجربه امسال به‌روشنی نشان می‌دهد تا زمانی که کنترل قیمت‌ها از ابتدای زنجیره تولید آغاز نشود، مداخلات مقطعی در سطح خرده‌فروشی تنها می‌تواند شدت نوسان را کاهش دهد، نه اینکه آن را متوقف کند. یلدای ۱۴۰۴، بیش از آنکه یک مناسبت گران‌قیمت باشد، نشانه‌ای هشداردهنده از فرسایش تدریجی سبد خوراک خانوار است؛ مسیری که اگر اصلاح نشود، هر مناسبت تقویمی دیگری نیز می‌تواند آن را دوباره آشکار کند.