آب به لبه بحران رسیده / تحلیل وضعیت سدها و بارش‌های کاهش‌یافته
به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، گزارش جدید منتشر شده از وضعیت سدها و بارندگی‌های کشور تا تاریخ 11 اسفند 1403 نشان‌دهنده کاهش چشمگیر در حجم ذخایر آبی و میزان بارندگی نسبت به سال گذشته و میانگین بلندمدت است. این وضعیت، زنگ خطری جدی برای مدیریت منابع آبی، کشاورزی و تأمین آب شرب کشور به شمار می‌رود و نشان‌دهنده افزایش فشارها بر سیستم‌های آبی کشور است. اگر این روند ادامه یابد، مشکلات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی متعددی در انتظار کشور خواهد بود.
بررسی داده‌های مربوط به مخازن سدهای کشور نشان می‌دهد که حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور 11 اسفند 1403 نسبت به سال گذشته 5 درصد کاهش یافته است، از موارد قابل اشاره سد زاینده‌رود در اصفهان است که با حجم آب 141 میلیون مترمکعب، تنها 11درصد از ظرفیت خود را پر دارد. این رقم نسبت به سال گذشته، کاهش 52 درصدی را نشان می‌دهد. زنجیره سدهای کارون، که از منابع کلیدی تأمین آب و برق خوزستان است، با 7421 میلیون مترمکعب آب، تنها 60 درصد از ظرفیت خود را پر دارد و نسبت به سال گذشته کاهش 10 درصدی داشته است. در استان تهران، پنج سد مهم این منطقه با حجم مجموعا 275میلیون مترمکعب، تنها 15 درصد ظرفیت خود را پر کرده‌اند، که نسبت به سال قبل 11 درصد افزایش داشته است.اما با این وجود گزارش‌های تصویری از سد کرج که یکی از منابع تأمین آب استان تهران است، نشان می‌دهند که با کاهش سطح آب مواجه شده و در حال حاضر در حال نزدیک شدن به حد بحران است. این وضعیت در حالی رخ داده که برخی دیگر از سدهای تهران نسبت به سال گذشته بهبود یافته‌اند. این موضوع نشان‌دهنده نوسانات جدی در وضعیت منابع آبی است که می‌تواند تأثیرات منفی بر تأمین آب شرب و کشاورزی در این منطقه بگذارد.
این وضعیت نه تنها تأمین آب شرب را با بحران مواجه کرده، بلکه بر بخش کشاورزی، که وابسته به آب است، فشار زیادی وارد می‌کند. کاهش حجم ذخایر آب در سدهای کشاورزی، مخصوصاً در مناطق مرکزی و جنوبی کشور، می‌تواند به کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش قیمت مواد غذایی منجر شود. کاهش منابع آبی همچنین تولید برق آبی را تحت تأثیر قرار داده و کشور را با مشکلات جدی در تأمین انرژی روبه‌رو می‌کند.
برخی از سدها، نظیر سد خداآفرین در آذربایجان شرقی، با وجود پرشدگی 49 درصدی، نسبت به سال قبل افزایش 181 درصدی در ذخایر آبی و یا سد چاه نیمه ها در سیستان و بلوچستان با پرشدگی 13 درصدی افزایش 536 درصد نسبت به پارسال خود تجربه کرده‌اند اما این بهبودهای محدود در چند سد انگشت‌شمار نمی‌تواند وضعیت بحرانی دیگر نقاط کشور را جبران کند و به طور کلی وضعیت کلی منابع آبی کشور را نجات دهند.
کاهش بارندگی در سراسر کشور
بارش‌های جوی در سراسر کشور نیز به شدت کاهش یافته است. بر اساس آمار، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از اول مهر لغایت 10 اسفند ماه 1403-1404 معادل 86.7میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (149.7میلی‌متر) 42 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (114.1میلی‌متر) 24 درصد کاهش داشته است. این کاهش بارندگی تأثیر مستقیمی بر کاهش ورودی آب به سدها و مخازن دارد و به شدت بر منابع آبی کشور فشار وارد می‌کند. اگر این روند ادامه یابد، ممکن است کشور با بحران‌های آبی شدیدتری در آینده نزدیک مواجه شود.
استان‌های مختلف در بررسی وضعیت بارش در سطح کشور شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند. استان‌های جنوبی نظیر هرمزگان و سیستان و بلوچستان با میزان بارندگی به ترتیب 29.9 و 18.7 میلی‌متر و کاهش 76 و 70 درصدی نسبت به متوسط بلندمدت در صدر قرار دارند. در استان اصفهان، میزان بارندگی تجمعی تنها 42.5 میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت 46 درصد کاهش نشان می‌دهد. در استان‌هایی مانند گیلان و مازندران، که معمولاً بارندگی بیشتری دارند، نسبت به متوسط سال قبل 13 درصد افزایش بارندگی را شاهد بودیم و این استان همچنان بالاترین میزان بارندگی کشور را با 624.4میلی‌متر به خود اختصاص داده است.
کاهش قابل توجه منابع آبی و بارندگی، پیامدهای گسترده‌ای برای کشور به همراه دارد. کاهش تولید برق آبی (کاهش ذخایر سدهای کلیدی مانند کارون و دز، تولید برق آبی را با محدودیت روبه‌رو می‌کند و این مسئله تأمین انرژی را تحت تأثیر قرار می‌دهد) و تنش‌های اجتماعی و زیست‌محیطی (کمبود آب می‌تواند منجر به مهاجرت، تشدید اختلافات محلی بر سر منابع و تخریب زیستگاه‌های طبیعی شود)از این دست موارد است. بنابراین، مدیریت بهینه منابع آبی و اتخاذ تدابیر مناسب برای مقابله با بحران‌های آبی امری ضروری است تا از تبعات منفی این وضعیت جلوگیری شود.
وضعیت بحرانی سد کرج در مقایسه با گزارش مرکز پژوهش‌ها
در حالی که گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که وضعیت سدهای تهران به‌طور کلی نسبت به سال گذشته بهبود یافته، بررسی‌های میدانی و تصاویر منتشرشده از سد کرج این واقعیت را نقض می‌کند. با وجود بهبود وضعیت در برخی از سدهای تهران، سد کرج در وضعیت بحرانی قرار دارد. تصاویر اخیر منتشرشده از این سد نشان می‌دهند که سطح آب در آن به طور چشمگیری کاهش یافته و در وضعیت خطرناکی قرار دارد. این تناقض میان گزارش‌های رسمی و وضعیت واقعی سدها، به‌ویژه سد کرج، نیازمند بررسی دقیق‌تر و اقدام‌های فوری جهت جلوگیری از بحران‌های احتمالی است.