به گزارش خبرنگار اقتصادروا، بررسی آمار تجارت خارجی ایران در یازده‌ماهه نخست سال 1403 نشان می‌دهد که میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی (بدون احتساب نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی) با 12.67 درصد افزایش در وزن به 141 میلیون تن و با 18.78 درصد رشد در ارزش دلاری به 53.4 میلیارد دلار رسیده است. در مقابل، میزان واردات کشور با کاهش 2.63 درصدی در وزن به 35.1 میلیون تن و با افزایش 5.57 درصدی در ارزش دلاری به 63.6 میلیارد دلار رسیده است. این تغییرات نشان می‌دهد که در حالی که حجم واردات کاهش یافته، ارزش آن افزایش داشته که می‌تواند ناشی از تغییر در ترکیب کالاهای وارداتی به سمت اقلام گران‌تر، افزایش قیمت جهانی کالاها، یا نوسانات ارزی باشد.

بررسی روند صادرات و واردات سالانه ایران طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که میزان واردات در مقایسه با صادرات همواره در سطح بالاتری قرار داشته و تراز تجاری کشور در بیشتر سال‌ها منفی بوده است. با این حال، از سال ۱۳۹۹ به بعد، صادرات روندی افزایشی داشته و در سال ۱۴۰۳ به ۵۳.۳ میلیارد دلار رسیده است که نشان‌دهنده رشد قابل‌توجه نسبت به سال‌های قبل است. در مقابل، واردات نیز در این دوره افزایش یافته و در سال ۱۴۰۳ به ۶۳.۶ میلیارد دلار رسیده است که بالاترین میزان واردات در بازه مورد بررسی محسوب می‌شود.

نکته قابل‌توجه در این نمودار، رشد صادرات از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ و کاهش آن در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل است، درحالی‌که واردات در همین دوره روندی افزایشی داشته است. این موضوع می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند نوسانات ارزی، تغییر سیاست‌های تجاری، یا افزایش وابستگی به کالاهای وارداتی باشد. علاوه بر این، تراز تجاری کشور (فاصله میان دو خط صادرات و واردات) در سال ۱۴۰۲ بهبود یافته اما در سال ۱۴۰۳ مجدداً کاهش یافته است، که نیازمند تحلیل بیشتر درباره ساختار تجارت خارجی و وابستگی کشور به واردات است.

بررسی مقاصد اصلی صادرات نشان می‌دهد که چین (13.8 میلیارد دلار – 25.86 درصد)، عراق (11.18 میلیارد دلار – 20.95 درصد)، امارات متحده عربی (6.64 میلیارد دلار – 12.45 درصد)، ترکیه (6.38 میلیارد دلار – 11.96 درصد) و افغانستان (2.2 میلیارد دلار – 4.13 درصد)، پنج بازار عمده صادراتی ایران بوده‌اند. نکته قابل بررسی در این آمار، جایگزینی افغانستان به‌عنوان پنجمین مقصد صادراتی ایران، به‌جای هند در سال جاری است. این تغییر می‌تواند به دلایلی همچون کاهش همکاری‌های تجاری با هند، تغییر در ترکیب کالاهای صادراتی ایران، یا افزایش نیاز بازار افغانستان به کالاهای ایرانی مرتبط باشد.

در حوزه واردات، امارات متحده عربی (19.15 میلیارد دلار – 30.10 درصد)، چین (16.57 میلیارد دلار – 26.05 درصد)، ترکیه (11.13 میلیارد دلار – 17.51 درصد)، آلمان (2.15 میلیارد دلار – 3.38 درصد) و هند (1.44 میلیارد دلار – 2.27 درصد)، پنج تأمین‌کننده اصلی کالاهای وارداتی ایران بوده‌اند. بیش از 56 درصد از کل واردات ایران از دو کشور امارات و چین انجام شده است که نشان‌دهنده تمرکز بالای زنجیره تأمین کشور بر این دو کشور و احتمال آسیب‌پذیری در برابر تغییرات تجاری یا سیاسی در این مبادی وارداتی است. از سوی دیگر، افزایش ارزش واردات در شرایط کاهش وزن آن، نشان از تغییر الگوی واردات به سمت کالاهای با ارزش بالاتر دارد که می‌تواند بر سیاست‌های تجاری و صنعتی کشور تأثیرگذار باشد.

 به صورت کلی تحلیل این آمار نشان می‌دهد که با وجود افزایش صادرات، تمرکز تجارت خارجی ایران همچنان بر چند کشور مشخص باقی مانده است که می‌تواند فرصت‌ها و ریسک‌هایی را برای اقتصاد کشور ایجاد کند. در بخش واردات نیز، کاهش وزن در کنار افزایش ارزش، حاکی از تغییر ترکیب کالاهای وارداتی به سمت اقلام گران‌تر یا با فناوری بالاتر است. با وجود این چالش‌ها در سال 1403، امیدواریم که در سال جاری، با بهبود شرایط اقتصادی و تقویت سیاست‌های تجاری، شاهد رشد پایدار صادرات و کاهش وابستگی به بازارهای محدود باشیم. همچنین، انتظار می‌رود که روند مثبت ترانزیت کالا ادامه یابد و ایران بتواند جایگاه خود را در مسیرهای تجاری بین‌المللی مستحکم‌تر کند.

گزارش از: زینب جمشیدی، کارشناس اقتصادی