صنعت لوازم خانگی؛ تولید انبوه، تقاضای کم و بازار آشفته!
به گزارش خبرنگار اقتصادروا، در سال‌های اخیر و پس از ممنوعیت واردات در سال ۱۳۹۷، فضایی جدید برای تولیدکنندگان لوازم خانگی ایجاد شد. با این حال، صنعت لوازم خانگی با چالش‌های متعددی روبرو است. اگرچه ممکن است برندها و نام‌های آشنا و بزرگی در این صنعت شنیده باشید، اما در این حوزه بنگاه‌های کوچک و بی‌نام و نشانی نیز فعالیت می‌کنند که سهم بسیار کمی از بازار دارند و به نظر نمی‌رسد تولیدات آن‌ها صرفه اقتصادی داشته باشد. دلیل وجود این بنگاه‌های کوچک، اعطای مجوزهای بسیار زیاد و تزریق یارانه و سرمایه‌های کلان توسط دولت‌هاست که در راستای افزایش ظرفیت تولید این صنعت انجام شده است.
از سوی دیگر، در کف بازار به دلیل وجود تورم فزاینده و کمرشکن، با افزایش قیمت محصولات و کاهش توان خرید مردم، رکودی عمیق در بازار لوازم خانگی ایجاد شده که این رکود فشار زیادی به تولیدکنندگان وارد می‌کند و می‌تواند به سود این بنگاه‌ها آسیب برساند. کاهش سود و عدم رونق بازار می‌تواند در بلندمدت آینده این صنعت را تیره و تار کند.
در عین حال، تولید لوازم خانگی در ایران به‌طور کامل داخلی‌سازی نشده و بنگاه‌ها برای تولید محصولات خود به واردات قطعات خارجی وابسته هستند. این واردات در شرایط تحریمی و محدودیت ارزی ممکن است مشکلات زیادی برای این صنعت ایجاد کند. در شرایط تحریمی و وجود چالش‌های فراوان در مبادلات بین‌المللی، صادرات این صنعت نیز دچار اختلال شده است.
علاوه بر این مشکلات، قاچاق محصولات خارجی و عرضه ارزان آن‌ها در بازار نیز باعث شده بخشی از تقاضای محصولات داخلی کاهش یابد و چالش‌هایی برای تولیدکنندگان ایجاد کند.
در این راستا، اقتصادروا در گفت‌وگویی با احسان فدایی، کارشناس صنعت لوازم خانگی، به بررسی حقایق این صنعت و راه‌حل‌های بحران‌های پیش‌روی آن پرداخته است.
اقتصادروا: آیا صنعت لوازم خانگی سودده و مقرون‌به‌صرفه است؟
فدایی: در سال‌های اخیر دولت‌ها سعی در آماردرمانی و اجرای سیاست‌های پوپولیستی در این صنعت داشته‌اند. این سیاست‌ها که بدون نگاه کارشناسی دقیق، چشم‌انداز و بررسی موشکافانه بر اساس ظرفیت بازار و نیاز داخلی کشور انجام شده، باعث اعطای مجوزهای بسیار زیاد به اشخاص حقیقی و حقوقی برای تأسیس بنگاه‌های تولید لوازم خانگی شده است. اعطای مجوزهای کلان با شعار استقلال صنعتی اکنون موجب شده که ما در این صنعت ۱۳۲۴ مجوز واحد مستقل تولیدی داشته باشیم که بدون در نظر گرفتن زنجیره ارزش و زنجیره تأمین اعطا شده‌اند. این تعداد بنگاه ظرفیت اسمی حدود ۲۴۰ میلیون محصول را دارا هستند، در حالی که در بهترین حالت ممکن و در صورت نبود رکود در بازار، چیزی حدود ۱۶ تا ۱۸ میلیون محصول در بازار داخلی تقاضا می‌شود. امروز از این تعداد مجوز، نهایتاً ۱۵ تا ۲۰ بنگاه نام‌آشنا و بزرگ در بازار حضور دارند و باقی آن‌ها بنگاه‌های کوچک و بی‌نام و نشانی هستند که میزان تولیدات آن‌ها در مقیاس اقتصادی نیست و صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین، تنها بنگاه‌های بزرگ این صنعت که سهم بالایی از بازار دارند و در مقیاس اقتصادی تولید می‌کنند، سودده و مقرون‌به‌صرفه هستند.
اقتصادروا: آیا در تولید لوازم خانگی به داخلی‌سازی کامل رسیده‌ایم؟
فدایی: صنعت لوازم خانگی، به‌جز در کشور چین، تقریباً در تمام دنیا یک صنعت مونتاژ است. دلیل آن نیز تعداد قطعات زیاد و های‌تک بودن این صنعت است. از آن‌جا که تولید این قطعات برای تولیدکنندگان مقرون‌به‌صرفه نیست، آن‌ها ترجیح می‌دهند تأمین قطعات را به تولیدکنندگان چینی بسپارند. زیرا تولید این قطعات برای تأمین‌کنندگان چینی مقرون‌به‌صرفه است و آن‌ها می‌توانند با استفاده از صرفه‌های ناشی از مقیاس در تولید این قطعات سودآور باشند و خود را در این صنعت های‌تک به‌روز نگه دارند. بنابراین، اگر تولیدکننده ایرانی بخواهد به اندازه خط تولید خود که میزان محدودی از محصول است، دست به تولید قطعه بزند، قطعاً دچار زیان خواهد شد. پس این صنعت نه‌تنها در ایران، بلکه در بیشتر کشورهای جهان به‌صورت مونتاژی است.
به‌طور مثال، در تولید تلویزیون که مهم‌ترین قطعه آن پنل است، این قطعه در کشور چین تولید می‌شود و به تمام جهان صادر می‌شود. در کشور ما نیز محصولاتی مانند اجاق گاز تقریباً داخلی‌سازی شده‌اند. در کولر آبی نیز تقریباً تمام قطعات داخلی‌سازی شده‌اند. از سوی دیگر، محصولاتی مانند اسپیلت‌ها، قهوه‌سازها و بخارپز بیشتر قطعاتشان وارداتی است. بیشتر تمرکز داخلی‌سازی کشور بر روی گروه لوازم خانگی سفید، یعنی لوازم خانگی بزرگ بوده است. به‌طور مثال، محصولاتی مانند لباس‌شویی و یخچال‌های ساید بای ساید نیز بیشتر قطعاتشان توسط پیمانکاران داخلی تأمین می‌شود.
اقتصادروا: تحریم‌ها چه تأثیراتی روی کیفیت محصولات لوازم خانگی داشته‌اند؟
فدایی: تولیدات محصولات ایرانی وابسته به واردات قطعات از خارج از کشور است و از آن‌جا که مبادلات مالی به‌دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه شده، ما در تأمین قطعات با چالش روبرو هستیم. از سوی دیگر، تورم باعث افزایش قیمت محصولات شده و در کنار آن، عدم افزایش قدرت خرید مردم در برابر افزایش قیمت‌ها، موجب شده لوازم خانگی به‌عنوان یک کالای غیرضروری از سبد مصرفی خانوارهای ایرانی حذف شود. این اتفاق باعث کاهش تقاضا و ایجاد رکود در بازار شده که این رکود حاشیه سود بنگاه‌ها را کاهش داده است. این کاهش حاشیه سود بر روی کیفیت محصولات، خدمات پس از فروش و تبلیغات این بنگاه‌ها تأثیر منفی گذاشته است.
اقتصادروا: تأثیر ممنوعیت واردات بر کیفیت محصولات لوازم خانگی چگونه بوده است؟
فدایی: به جرئت می‌توان گفت اگر امروز وضعیت برخی از بنگاه‌های بزرگ این صنعت قابل دفاع است، دلیل آن رقابت آن‌ها در گذشته با برندهای مطرح دنیا بوده است. وقتی این بنگاه‌ها در شرایط سخت و در حضور برندهای بزرگ خارجی، توان و تاب‌آوری خود را ارتقا دادند و در پی کسب سهم بازار بودند، باعث شد کیفیت محصولات آن‌ها بهبود یابد. امروز نیز تولیدکنندگان ایرانی می‌دانند که ممنوعیت واردات ابدی نیست و باید خود را هم‌پای برندهای خارجی نگه دارند تا در صورت آزادسازی واردات قانونی، بتوانند سهم خود را از بازار حفظ کنند. از سوی دیگر، در حال حاضر نیز واردات غیرقانونی و قاچاق محصولات خارجی وجود دارد و تولیدکننده ایرانی خطر از دست دادن بازار را به‌وضوح احساس می‌کند.
اقتصادروا: در صورت آزادسازی واردات، آیا تولیدکنندگان ایرانی می‌توانند با برندهای بزرگ خارجی رقابت کنند؟
فدایی: تولیدکنندگانی که امروز سهمی از بازار دارند و نام‌آشنا هستند، توانایی رقابت با برندهای خارجی را دارند، اما آن بنگاه‌های کوچک و بی‌نام و نشانی که سهم بازاری ندارند و تولیداتشان صرفه اقتصادی ندارد، به بدترین شکل ممکن از بازار حذف خواهند شد، به‌طوری که اثری از آن‌ها باقی نخواهد ماند. اما اگر واردات محصولات به‌صورت قانونی انجام شود و این برندها با شعبات رسمی وارد کشور شده و تعرفه‌های گمرکی، عوارض و مالیات بپردازند، باعث افزایش قیمت تمام‌شده آن‌ها خواهد شد و این به نفع تولیدکنندگان داخلی است. زیرا در حال حاضر محصولات این برندها به‌صورت قاچاق و ارزان وارد کشور می‌شود و این وضعیت هر روز در حال گسترش است. این ورود قاچاق و عرضه ارزان آن‌ها به بازار، چالش‌های زیادی برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد کرده است. بنابراین، بهترین اتفاق برای تولیدکنندگان داخلی این است که بر روی بخش‌های تحقیق و توسعه بنگاه خود کار کنند تا بتوانند محصولات خود را هم‌پای برندهای خارجی پیش ببرند. قطعاً واردات قانونی و حذف محصولات قاچاق از بازار می‌تواند به نفع تولیدکنندگان نام‌آشنای ایرانی باشد.