به گزارش خبرنگار اقتصادروا؛ بورس کالای ایران به‌عنوان یکی از ارکان مهم ساختار مالی کشور، بستری رسمی برای خرید و فروش کالاهای مختلف ایجاد کرده است که هدف اصلی آن شفافیت در کشف قیمت و حذف واسطه‌گری‌های غیرشفاف است. این بازار به جای اتکا به معاملات سنتی که در آن قیمت‌ها اغلب به‌صورت غیررسمی و با حضور دلالان شکل می‌گرفت، فرآیندی تعریف کرده که در آن قیمت‌ها بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضای واقعی و تحت نظارت سازمان بورس تعیین می‌شوند. نتیجه این شفافیت، کاهش رانت، افزایش رقابت سالم میان عرضه‌کنندگان و ایجاد اعتماد بیشتر برای خریداران بوده است.

بورس کالا از زمان آغاز فعالیت خود در سال ۱۳۸۲ به تدریج به محلی برای تنظیم روابط بین تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. بسیاری از صنایع بزرگ کشور برای فروش محصولات خود یا تأمین مواد اولیه به این بازار وابسته‌اند. بخش فیزیکی بورس کالا، جایی که کالاهای واقعی مانند فولاد، پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی معامله می‌شوند، همچنان اصلی‌ترین بخش این بازار است. عرضه‌های هفتگی فولاد از شمش و میلگرد گرفته تا ورق‌های گرم و سرد، همواره با حجم بالایی از تقاضا روبه‌رو هستند که این تقاضا هم از سوی مصرف‌کنندگان داخلی و هم از سوی صادرکنندگان شکل می‌گیرد. محصولات پتروشیمی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، PVC و دیگر مواد شیمیایی نیز از کالاهای پرتقاضای این تالار محسوب می‌شوند. در بخش فرآورده‌های نفتی، عرضه‌هایی نظیر قیر، لوب‌کات، نفت کوره و نفتا با استقبال زیادی مواجه می‌شود و نقش این بخش در تأمین نیاز صنایع پایین‌دستی بسیار پررنگ است.

در کنار بخش فیزیکی، بازار مشتقه بورس کالا نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. قراردادهای آتی و اختیار معامله که ابتدا روی کالاهایی مانند زعفران و زیره معرفی شدند، اکنون در حوزه‌هایی مانند شمش طلا و نقره نیز فعال هستند. نوسانات قیمت جهانی طلا و تغییرات نرخ ارز داخلی موجب شده این بازار برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و فعالان پوشش ریسک جذابیت بالایی پیدا کند. حجم قراردادهای باز در آتی طلا در ماه‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته که این رشد نه‌تنها بیانگر افزایش تمایل به سفته‌بازی کنترل‌شده است، بلکه نشان‌دهنده استفاده از این ابزار برای مدیریت ریسک قیمت نیز هست.

بازار مالی بورس کالا نیز به یکی از مهم‌ترین ابزارهای تأمین مالی تولیدکنندگان تبدیل شده است. انتشار اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق خرید دین و گواهی سپرده کالایی، به‌ویژه در محصولات کشاورزی مانند زعفران، پسته و زیره و همچنین شمش طلا، به تولیدکنندگان این امکان را داده که بدون نیاز به دریافت تسهیلات پرهزینه بانکی، از طریق جذب سرمایه‌گذاران خرد و نهادی نقدینگی مورد نیاز خود را تأمین کنند. این ابزارها با هدایت سرمایه‌های راکد به سمت بخش مولد، به پایداری جریان تولید کمک می‌کنند.

برای خرید و فروش در بورس کالا، چه در بخش فیزیکی و چه در بازار مشتقه، معامله‌گر باید از طریق یک کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس کالا اقدام کند. تقریباً همه کارگزاری‌های بزرگ (مثل مفید، آگاه، فارابی، بانک ملت و ...) سامانه‌های آنلاین اختصاصی برای معاملات بورس کالا دارند. دسترسی به این سامانه‌ها از طریق وب‌سایت یا اپلیکیشن کارگزاری فراهم است. برای شروع، مشتری باید کد معاملاتی بورس کالا دریافت کند که فرآیند آن مشابه دریافت کد بورسی است، اما با تکمیل فرم‌های مخصوص و ارائه مدارک هویتی و بانکی به کارگزاری.

در بازار مشتقه، پس از ورود به سامانه آنلاین، قراردادهای آتی و اختیار معامله در بخش مخصوص «مشتقه» قابل مشاهده هستند. برای مثال، در آتی طلا یا زعفران، معامله‌گر می‌تواند از بین نمادهای فعال، قرارداد مورد نظر را انتخاب کند. اوردرگذاری در مشتقه مشابه بازار سهام است اما با دو نکته کلیدی:
اول این که هر قرارداد آتی دارای اندازه مشخص (مثل ۱ سکه طلا یا ۱۰۰ کیلو زعفران) است و سفارش باید بر اساس مضرب‌های این اندازه ثبت شود.
دوم این که معاملات آتی نیازمند وجه تضمین اولیه است و با تغییر قیمت دارایی پایه، حساب مشتری به‌صورت روزانه تعدیل می‌شود (مارجین کال).

برای اختیار معامله، اردرگذاری به‌صورت خرید یا فروش حق خرید (Call) یا حق فروش (Put) انجام می‌شود و قیمت بر اساس ارزش زمانی و فاصله از قیمت اعمال تعیین می‌شود. معامله‌گران برای مدیریت ریسک باید حتماً به تاریخ سررسید و موقعیت باز خود توجه کنند، زیرا در صورت عدم بستن یا تسویه، تعهدات قرارداد در روز پایانی اعمال خواهد شد.

بورس کالای ایران علاوه بر بستر معاملاتی که از طریق کارگزاری‌ها در دسترس سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد، یک پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی نیز دارد که با نشانی ime.co.ir فعالیت می‌کند. این وب‌سایت نقش مرکز اصلی انتشار داده‌ها، گزارش‌ها و اطلاعیه‌های رسمی بورس کالا را ایفا می‌کند. در ime.co.ir می‌توان به تمام جزئیات مربوط به عرضه‌ها، از جمله نوع کالا، حجم عرضه، قیمت پایه، تاریخ عرضه و شرایط تحویل دسترسی پیدا کرد. همچنین آمار معاملات روزانه، گزارش‌های تحلیلی هفتگی و ماهانه، و بخشنامه‌های مهم مربوط به تغییرات مقررات یا دستورالعمل‌ها نیز در این وب‌سایت منتشر می‌شود.

با این حال، باید تأکید کرد که سایت بورس کالا محل انجام معامله نیست. خرید و فروش واقعی، چه در بخش فیزیکی و چه در بازار مشتقه، صرفاً از طریق سامانه‌های معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها انجام می‌شود. نقش ime.co.ir این است که اطلاعات شفاف و به‌روز را برای تمام فعالان بازار فراهم کند تا فرآیند کشف قیمت و تصمیم‌گیری بر اساس داده‌های رسمی و قابل اعتماد انجام شود.

عملکرد بورس کالا در سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که حجم معاملات نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد داشته است. عمده این رشد از بخش محصولات صنعتی و معدنی ناشی شده، هرچند بخش کشاورزی و مشتقه نیز سهم قابل توجهی از رشد را به خود اختصاص داده‌اند. با این حال، بازار همچنان تحت تأثیر متغیرهایی چون سیاست‌های قیمت‌گذاری دولتی، محدودیت‌های صادراتی و نوسانات نرخ ارز قرار دارد. این عوامل می‌توانند بر حجم و کیفیت معاملات اثرگذار باشند و روند بازار را در کوتاه‌مدت تغییر دهند.

در جمع‌بندی، بورس کالا نقشی فراتر از یک بازار ساده خرید و فروش کالا ایفا می‌کند. این بازار به عنوان ابزاری برای شفاف‌سازی قیمت‌ها، حمایت از تولیدکنندگان، بهبود فرآیند تأمین مواد اولیه و ایجاد ارتباط مستقیم میان عرضه‌کننده و مصرف‌کننده عمل کرده است. با این حال، برای حفظ و تقویت این نقش، ثبات سیاستی، رفع محدودیت‌های صادراتی و توسعه ابزارهای مالی جدید ضروری است. این اقدامات می‌توانند موجب افزایش کارایی بازار، بهبود جذابیت برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و افزایش سهم بورس کالا در تأمین مالی تولید و تجارت کشور شوند.

گزارش از: بهنام مهری حسینی، کارشناس بازار های مالی