نیروی کار موقت چین و پیامدهای جهانی آن
به گزارش اقتصادرَوا، نیروی کار چین شاهد یک دگرگونی بی‌سابقه بوده است، به‌طوری که «پرولتاریای صنعتی» جای خود را به «ارتش» عظیمی از کارگران موقت داده است. امروزه، حدود ۲۰۰ میلیون نفر در چین که معادل ۴۰ درصد از نیروی کار شهری این کشور است، به نوعی از اشتغال انعطاف‌پذیر وابسته هستند. از این تعداد، ۸۴ میلیون نفر مستقیماً از پلتفرم‌های فناوری (مانند رانندگان تاکسی‌های اینترنتی و پیک‌های تحویل غذا) کسب درآمد می‌کنند. چین به دلیل پذیرش اولیه «سوپر اپلیکشین»ها (Super-apps)، پیشرفته‌ترین اقتصاد پلتفرمی جهان را دارد. سرنوشت این کارگران که اغلب برای دستیابی به املاک و مستغلات، خدمات عمومی و مزایای اجتماعی دچار چالش هستند، مسیر اقتصادی و اجتماعی چین را در سال‌های آتی تعیین خواهد کرد. از آنجایی که فناوری در حال بازآفرینی بازارهای کار جهانی است، تجربه چین درس‌های حیاتی برای سایر کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه در آسیا، ارائه می‌دهد.
گسترش دامنه و عوامل محرک
کار پلتفرمی اکنون فراتر از خدمات مصرف‌کننده رفته و به بخش پر افتخار تولید چین نیز نفوذ کرده است. پرولتاریای منضبط پیشین به تدریج با میلیون‌ها کارگر غیردائمی جایگزین شده‌اند که «بر اساس تقاضا» و از طریق پلتفرم‌های بزرگ استخدامی به کار گرفته می‌شوند. این کارگران که شمارشان به حدود ۴۰ میلیون نفر می‌رسد (یک سوم نیروی کار تولیدی چین)، اغلب تنها چند هفته یا حتی چند روز در یک شغل باقی می‌مانند.
دلایل اصلی این رشد عظیم عبارت‌اند از:
انعطاف‌پذیری کارفرمایان: شرکت‌ها خواهان آزادی عمل برای کاهش یا افزایش مقیاس کسب‌وکار خود در پاسخ به تقاضای فصلی، نوسانات بازار و تغییرات ژئوپلیتیک هستند.
نقش فناوری: اپلیکیشن‌های تلفن هوشمند به تسهیل تطابق سفارش‌های مشتریان با رانندگان یا کارگران موجود کمک می‌کنند.
تضعیف مهارت‌ها: در حالی که خودکارسازی (اتوماسیون)، شغل‌های پیچیده را از بین برده است، وظایفی مانند مونتاژ، بسته‌بندی و بازرسی، اکنون نیاز به تخصص کمتری دارند و توسط هر فردی قابل‌انجام هستند.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی ناپایداری
اگرچه کار انعطاف‌پذیر مزایایی نیز دارد (مانند درآمد ماهانه تا یک پنجم بیشتر برای پیک‌های تحویل غذا نسبت به کارگران مهاجر در سال ۲۰۲۲ و امکان دوری از کارهای تکراری و طاقت‌فرسا)، اما خطرات بلندمدت قابل توجهی به همراه دارد:
بحران مهارت‌آموزی: کارگران جوان‌تر، بدون داشتن رابطه پایدار با یک کارفرما، نمی‌توانند مهارت‌های لازم برای موفقیت در زندگی را کسب کنند.
بحران اسکان و خدمات: این کارگران پس از ترک زادگاه روستایی خود، در شهرهای محل کارشان ریشه نمی‌گیرند. فقدان اثبات اشتغال پایدار، دسترسی آسان آنها به خدمات عمومی شهری را تحت سامانه ثبت خانوار (هوکو) چین محدود می‌کند.
تشدید پیری جمعیت: عدم استقرار کارگران موقت می‌تواند مانع ازدواج و فرزندآوری آنها شود و بحران پیری جمعیت چین را وخیم‌تر سازد. این گروه از کارگران باید در آینده علاوه بر خود، از تعداد زیادی از سالمندان نیز مراقبت کنند.
درس‌های سیاستی برای جهان
تجربه چین، به‌ویژه در آسیا که بسیاری از کشورهایش به دنبال دستیابی به موفقیت‌های تولیدی چین هستند، حاوی درس‌های مهمی است.
اجتناب‌ناپذیری کار پلتفرمی: تلاش برای از بین بردن کار موقت با این امید که مشاغل دائمی جایگزین آن شوند، بیهوده است. اغلب، جایگزین واقعی کار موقت، «بیکاری کامل» است؛ یک بررسی نشان داد که ۷۷ درصد از رانندگان تاکسی‌های اینترنتی متعاقب از دست دادن شغل قبلی خود وارد این صنعت شده‌اند. کارفرمایان پلتفرمی همچنین نسبت به «گنگ‌مسترها» (Gangmasters) که در گذشته کارگران روزمزد را در بخش‌هایی از آسیا استخدام می‌کردند، یک بهبود محسوب می‌شوند.
محدودیت‌های تولید: نباید اهمیت زیادی برای بخش تولید کارخانه‌ای قائل شد، زیرا اتوماسیون بسیاری از نقش‌ها را نیازمند مهارت کمتر کرده و یا حتی حذف می‌کند و تنها تعداد کمی از مهندسان و فن‌ورزها از ثبات شغلی بهره‌مند می‌شوند.
لزوم بازنگری در قرارداد اجتماعی: دولت‌ها باید قرارداد اجتماعی را به گونه‌ای بازنگری کنند که کار موقت بیشترین منفعت را داشته باشد. چین در حال حاضر الگوریتم‌ها را تعدیل کرده و پلتفرم‌های تجارت الکترونیک را تشویق می‌کند که مزایای تأمین اجتماعی را برای کارگران موقت فراهم کنند. هند نیز در تلاش است کارگران پلتفرمی را برای دریافت مزایایی مانند بیمه حوادث و خدمات درمانی ثبت‌نام کند.
توصیه‌های پیشنهادی
با این حال، جاه‌طلبی دولت‌ها باید فراتر از تطبیق کار موقت با طرح‌های موجود باشد؛ آنها باید سیاست‌ها را به طور کامل بازطراحی کنند. اقدامات پیشنهادی شامل موارد زیر است:
نخست چین می‌تواند الزامات مربوط به سهم اجباری کارفرمایان (در پرداخت حق بیمه و بازنشستگی) را کمتر دست و پاگیر کند تا انگیزه آنها برای انتخاب کارگران موقت به جای کارمندان دائمی کاهش یابد.
همچنین کشورها باید مزایای بازنشستگی را قابل‌انتقال سازند و پیوند محکم‌تری میان میزان پرداختی افراد و دریافتی‌های آنها ایجاد کنند. این امر برای کمک به کارگران موقت در کشورهای آسیایی که در خطر پیری قبل از رسیدن به ثروت هستند، حیاتی است.
گزارش از: امیرحسین مستقل، کارشناس اقتصادی