به گزارش اقتصادرَوا، شاخص قیمت کالاهای صادراتی ایران در تابستان ۱۴۰۴، بر اساس سال پایه ۱۴۰۰، تصویری روشن از تغییرات قیمتی در بخش صادرات ارائه می‌دهد؛ تصویری که نه تنها روندهای فصلی را آشکار می‌کند، بلکه از مسیر تورم نقطه‌به‌نقطه و سالانه، نشانه‌هایی از جابه‌جایی‌ در ترکیب کالاهای صادرشده را نیز برجسته می‌سازد. داده‌های منتشرشده نشان می‌دهد شاخص کل صادراتی در بخش ریالی به عدد ۳۲۰.۶ رسیده که نسبت به فصل قبل رشد ۰.۹ درصدی را تجربه کرده است. این تغییرات، با وجود اینکه نسبت به جهش‌های دوره‌های گذشته محدودتر است، همچنان بیانگر تداوم روند افزایشی متوسط قیمت‌ها در صادرات است.

این ارقام نشان می‌دهد تورم نقطه‌به‌نقطه صادراتی در تابستان ۱۴۰۴ به ۴۶.۱ درصد رسیده است؛ عددی که از افزایش قابل توجه قیمت‌ها نسبت به تابستان سال گذشته حکایت دارد. در سطح تورم سالانه نیز رقم ۴۸ درصد به ثبت رسیده که از تثبیت سطح عمومی قیمت‌ها در سطوح بالاتر نسبت به چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۳ حکایت دارد. این روندهای موازی در تورم نقطه‌به‌نقطه و سالانه نشان می‌دهد اقتصاد ایران در حوزه صادرات با مجموعه‌ای از تکانه‌های قیمتی مواجه بوده که بخشی از آن می‌تواند ناشی از تغییرات نرخ ارز، تغییر در قیمت جهانی کالاها و ساختار صادراتی کشور باشد.

بررسی شاخص دلاری اما روایت متفاوتی ارائه می‌دهد. شاخص قیمت کالاهای صادراتی در این سنجه به عدد ۱۰۵.۳ رسیده که نسبت به بهار ۰.۳ درصد افزایش داشته است. این میزان افزایش نسبت به شاخص ریالی محدودتر است و نشان می‌دهد بخش معناداری از افزایش شاخص ریالی، از محل تغییرات نرخ ارز و اثر تبدیل ریالی ناشی شده است، نه صرفاً رشد دلاری قیمت کالاهای صادراتی. در بعد نقطه‌به‌نقطه، شاخص دلاری صادرات رشد ۱.۹ درصدی منفی را ثبت کرده که به‌معنای کاهش قیمت دلاری سبد صادراتی نسبت به فصل مشابه سال قبل است.

تورم سالانه دلاری صادرات نیز ۰.۷ درصد افزایش را نشان می‌دهد؛ رقمی بسیار محدود و نزدیک به ثبات، که تضاد آن با رشدهای بالای شاخص ریالی، بار دیگر نقش تعیین‌کننده نرخ ارز را در شکل‌گیری تغییرات ریالی شاخص قیمت صادراتی برجسته می‌کند. این اختلاف جهت حرکتی میان سنجه ریالی و دلاری در بسیاری از گروه‌های کالایی نیز مشاهده می‌شود؛ جایی که بخش مهمی از رشد ریالی می‌تواند ناشی از تورم داخلی یا تعدیل اسمی نرخ‌ها باشد، نه رشد واقعی قیمت جهانی کالاهای صادراتی ایران.

در تحلیل فصلی شاخص صادراتی، بخش‌های مختلف رفتارهایی متفاوت از یکدیگر بروز داده‌اند. مطابق داده‌ها، بیشترین تورم فصلی در تابستان ۱۴۰۴ مربوط به گروه «وسایل نقلیه زمینی، هوایی و آبی» با رشد ۵.۸ درصدی بوده است؛ رشدی که این گروه را در صدر محرک‌های افزایش شاخص قرار می‌دهد. پس از آن، گروه «چوب و مصنوعات چوبی» و گروه «اشیاء اپتیکی، عکاسی، ابزار پزشکی و آلات موسیقی» هرکدام با رشد ۳.۷ درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این تغییرات نشان می‌دهد برخی گروه‌های صنعتی، به‌ویژه کالاهای دارای فناوری یا ارزش‌افزوده بالاتر، در معرض تغییرات قیمتی بیشتری قرار گرفته‌اند.

در مقابل، گروه «محصولات معدنی» با ثبت کاهش ۲.۳ درصدی، بیشترین افت تورم فصلی را داشته است. این کاهش با توجه به وزن بالای این گروه در صادرات کل، می‌تواند بخشی از محدود شدن رشد شاخص کل را توضیح دهد. کاهش قیمت در این گروه، که عمدتاً شامل مواد خام و کالاهای پایه است، می‌تواند تحت تأثیر قیمت‌های جهانی یا تغییرات تقاضای خارجی رخ داده باشد.

در سطح نقطه‌به‌نقطه، بیشترین رشد به گروه «ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی و برقی و قطعات مربوطه» تعلق دارد که تورم نقطه‌به‌نقطه ۱۰۴.۷ درصدی را تجربه کرده است؛ رقمی که از دو برابر شدن میانگین قیمت‌ها نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد. این میزان افزایش می‌تواند نشانه‌ای از تغییر ترکیب کالاهای صادراتی این گروه یا جهش قیمت‌های جهانی برخی تجهیزات باشد. کمترین تورم نقطه‌به‌نقطه نیز در گروه «اشیای هنری، کلکسیونی و عتیقه» ثبت شده که با صفر درصد تغییر، کمترین نوسان قیمتی را داشته است.

تورم سالانه نیز الگوهای مشابهی نشان می‌دهد. گروه «ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی و برقی» بار دیگر در صدر قرار گرفته و با افزایش ۱۰۷.۵ درصدی، بیشترین تورم سالانه را ثبت کرده است. به‌نظر می‌رسد این گروه بیشترین حساسیت را نسبت به تغییرات نرخ ارز و تقاضای خارجی داشته و بخش قابل‌توجهی از رشد ارزش صادراتی در این گروه ناشی از چرخش‌های سالانه در بازارهای هدف است. در مقابل، گروه «اشیاء هنری و کلکسیونی» هیچ تغییر تورمی سالانه‌ای نداشته و همچون روند نقطه‌به‌نقطه، در نوسانات قیمتی تقریباً ثابت مانده است.

تحلیل روندهای سال‌های گذشته نیز تصویری دقیق‌تر از جایگاه شاخص در سال ۱۴۰۴ ارائه می‌دهد. در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، شاخص ریالی صادرات افزایش‌های سنگینی را تجربه کرده و از ۴.۵ درصد رشد فصلی در ۱۳۹۶ به افزایش ۱۰۰ درصدی شاخص در سال پایه ۱۴۰۰ رسیده است. در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، این روند همچنان ادامه داشته و شاخص در ۱۴۰۳ به عدد ۲۴۵.۴ رسیده است. اکنون در سال ۱۴۰۴ و براساس داده‌های مقدماتی منتشرشده، شاخص تا تابستان به ۳۲۰.۶ رسیده که افزایش قابل‌توجهی نسبت به ۱۴۰۳ به حساب می‌آید.

در بخش دلاری، روند کاملاً متفاوت است. شاخص دلاری صادرات طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳ از حدود ۵۸.۸ به عدد ۱۰۷.۷ رسیده است. این روند رشد آهسته و نزدیک به ثبات، نشان می‌دهد افزایش شدید شاخص ریالی عمدتاً ناشی از عوامل داخلی بوده است، نه افزایش قیمت دلاری کالاهای صادراتی. در تابستان ۱۴۰۴ نیز شاخص دلاری ۱۰۵.۳، کمتر از اسفندماه سال گذشته گزارش شده است.

رابطه مبادله در بخش ریالی و دلاری نیز بخش مهمی از تحلیل را تکمیل می‌کند. رابطه مبادله دلاری در تابستان ۱۴۰۴ به ۰.۶۳ رسیده که نسبت به سال پایه کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد؛ به این معنا که قدرت خرید صادرات نسبت به واردات در مقیاس جهانی کاهش یافته است. در بخش ریالی نیز این شاخص در تابستان به ۰.۱۶ رسیده که تضعیف بیشتر موقعیت تجاری کشور را در این سنجه نشان می‌دهد. کاهش رابطه مبادله وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که هم‌زمان شاهد رشد شاخص قیمت صادراتی ریالی باشیم؛ یعنی قیمت کالاهای صادراتی افزایش یافته اما قدرت نسبی مبادله کاهش پیدا کرده است.

این تصویر ترکیبی نشان می‌دهد صادرات ایران در تابستان ۱۴۰۴ در شرایطی قرار دارد که در آن سطح عمومی قیمت‌ها در داخل افزایش یافته، اما تغییرات جهانی قیمت‌ها و ارزش کالاهای صادراتی نسبتاً با ثبات بوده است. این تفاوت میان تورم ریالی و دلاری، در کنار کاهش رابطه مبادله، بیانگر آن است که سهم واقعی اقتصاد ایران از مبادلات کالایی، با وجود رشد اسمی قیمت‌ها، در موقعیت چالش‌برانگیزی قرار دارد.

از سوی دیگر، تحلیل وزن گروه‌های کالایی نشان می‌دهد چند گروه با سهم بالا از جمله «محصولات شیمیایی»، «پلاستیک و مصنوعات پلاستیکی» و «فلزات معمولی»، رفتارهای متفاوتی از خود نشان داده‌اند. محصولات شیمیایی با سهم ۱۸.۵ درصدی از کل صادرات، تورم فصلی ۰.۵ درصدی و تورم نقطه‌به‌نقطه ۳۴.۹ درصدی داشته‌اند؛ روندی نسبتاً معتدل که نشان می‌دهد این گروه در مقایسه با گروه‌های دیگر ثبات بیشتری داشته است. فلزات معمولی با سهم ۲۹.۹۵ درصدی، کاهش فصلی ۱.۳ درصدی را تجربه کرده‌اند و نشان داده‌اند که افت قیمت جهانی فلزات تأثیر قابل توجهی بر شاخص کل داشته است.

در مجموع، داده‌های تابستان ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که صادرات ایران در شرایطی پیش می‌رود که رشد اسمی قیمت‌ها در داخل با کاهش نسبی ارزش دلاری کالاها همراه شده است. این شکاف میان شاخص‌های ریالی و دلاری، همراه با افت قابل‌توجه رابطه مبادله، نشان می‌دهد که افزایش قیمت‌ها لزوماً به معنای تقویت موقعیت تجاری کشور نیست. پایداری رشد صادرات در چنین وضعیتی نیازمند رصد دقیق بازارهای جهانی، مدیریت نوسانات ارزی و بازنگری در ترکیب کالاهای صادراتی است؛ زیرا تنها با بهبود مزیت‌های رقابتی و افزایش بهره‌وری می‌توان روند افزایشی شاخص‌ها را به بهبود واقعی در درآمدهای ارزی و جایگاه تجاری تبدیل کرد.