به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، صادرات فرش ایرانی در سال‌های گذشته کاهش چشمگیری داشته است. فرش ایرانی که همواره به‌عنوان یکی از زیباترین و محبوب‌ترین کالاهای هنری و فرهنگی شناخته شده، اکنون با چالش‌های متعددی در بازارهای داخلی و خارجی مواجه است.

اگرچه کشورهایی مانند چین و هند تلاش کرده‌اند نمونه‌هایی مشابه فرش ایرانی را به بازار عرضه کنند، اما تنوع سبک و طرح‌های منحصر به فرد در هر منطقه ایران، همچنان جایگاه فرش ایرانی را در صدر نگه داشته است. تجارت فرش با حاشیه سود بالا می‌تواند منبع درآمدی قابل توجهی برای صادرکنندگان باشد، اما ایران در سال‌های اخیر نتوانسته از این ظرفیت به‌طور مطلوب بهره‌برداری کند.

افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم باعث افت شدید فروش فرش دستباف در بازار داخلی شده است. در چنین شرایطی، صادرات می‌توانست راه نجات این صنعت باشد، اما تحریم‌های بین‌المللی موانع جدی برای فروش فرش ایرانی در بازارهای خارجی ایجاد کرده‌اند. کاهش صادرات نه تنها به صنعت فرش، بلکه به اشتغال‌زایی، به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری، آسیب وارد کرده است.

آمارها نشان می‌دهند که ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۲۹۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ کاهش یافت. با قرار گرفتن فرش ایرانی در لیست کالاهای تحریمی، این رقم در سال ۱۳۹۸ به کمتر از ۷۳ میلیون دلار رسید و در سال گذشته به کمتر از ۴۰ میلیون دلار سقوط کرد. از دست رفتن بازارهای آمریکایی و اروپایی برای فرش ایرانی، در حالی اتفاق افتاده که هند توانسته است با افزایش سهم خود، جایگاه نخست صادرات فرش در جهان را کسب کند. در سال ۲۰۲۱، هند حدود ۳۳۶ میلیون دلار فرش صادر کرده که نشان از بهره‌گیری این کشور از خلأ حضور ایران در بازارهای جهانی دارد.

علاوه بر تحریم‌ها، عدم حمایت دولتی و نبود برنامه‌ریزی مناسب نیز بر بحران صنعت فرش دامن زده است. قوانین گمرکی پیچیده و عدم ارائه تسهیلات به صادرکنندگان، انگیزه آنان را کاهش داده است. افزایش قیمت مواد اولیه نیز کیفیت فرش دستباف ایرانی را تحت تأثیر قرار داده و استفاده از مواد نامرغوب باعث شده است تا رقبا، سهم بیشتری از بازار را به دست آورند. کشورهایی همچون پاکستان، هند، چین و ترکیه با تولید فرش‌هایی با طرح ایرانی، اما با قیمت کمتر و کیفیت بالاتر، بازار فرش را از ایران گرفته‌اند.

نبود تبلیغات کافی نیز در کاهش تقاضای جهانی برای فرش ایرانی مؤثر بوده است. از سوی دیگر، مصوبه تعهد ارزی صادرکنندگان یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش انگیزه تجارت فرش محسوب می‌شود. در گذشته، به ازای هر صادرات فرش، ۵ درصد جایزه صادراتی تعلق می‌گرفت، اما امروزه نه‌تنها این جوایز حذف شده، بلکه صادرکنندگان موظف‌اند ارز حاصل از فروش را مطابق سیاست‌های بانک مرکزی به کشور بازگردانند. این مسئله، چالش‌های بزرگی برای تاجران ایجاد کرده و صادرات را دشوارتر ساخته است.

علاوه بر مشکلات صادرات، عدم اجرای بیمه اجتماعی برای بافندگان و دستمزد پایین آنان موجب شده بسیاری از فعالان این حوزه به مشاغل دیگر روی بیاورند. این مسئله به کاهش اشتغال دو میلیون نفر در این صنعت انجامیده است. همچنین، عدم وجود جایگاه مناسب برای طراحان فرش، موجب مهاجرت آنان به کشورهایی همچون ترکیه شده و فرصت رشد را از صنعت فرش ایران سلب کرده است.

با توجه به چالش‌های موجود، بازنگری در سیاست‌های صادراتی و ارائه تسهیلات حمایتی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان ضروری به نظر می‌رسد. کاهش بوروکراسی اداری، اصلاح قوانین مالیاتی و گمرکی، و ارائه مشوق‌های صادراتی می‌تواند به احیای بازارهای از دست رفته کمک کند. همچنین، توسعه برندینگ و تبلیغات بین‌المللی برای معرفی مجدد فرش ایرانی در بازارهای جهانی، نقش بسزایی در افزایش تقاضا خواهد داشت.

از سوی دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین و مواد اولیه باکیفیت می‌تواند موجب افزایش رقابت‌پذیری فرش ایرانی در برابر محصولات سایر کشورها شود. راه‌اندازی نمایشگاه‌های بین‌المللی، حضور در بازارهای دیجیتال و همکاری با شبکه‌های فروش بین‌المللی از دیگر اقداماتی است که می‌تواند صادرات فرش را رونق ببخشد.

در نهایت، صنعت فرش ایران با وجود مشکلات فعلی، همچنان ظرفیت‌های فراوانی برای رشد دارد. با یک برنامه‌ریزی دقیق و سیاست‌های حمایتی مناسب، می‌توان این هنر-صنعت ارزشمند را دوباره به جایگاه شایسته خود در بازارهای جهانی بازگرداند و از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی اقتصادی بهره گرفت.

با این حال، احیای صادرات فرش ایرانی نیازمند تعامل سازنده میان دولت و فعالان این صنعت است. تسهیل روندهای اداری، ارائه تسهیلات مالی به صادرکنندگان، و ایجاد بازارهای جدید از جمله اقداماتی است که می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. از سوی دیگر، بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیجیتال برای معرفی فرش ایرانی به بازارهای جهانی و جذب مشتریان جدید، نقش مهمی در احیای این صنعت خواهد داشت. در غیر این صورت، ایران همچنان شاهد کاهش تدریجی جایگاه خود در صنعت جهانی فرش خواهد بود.

گزارش از: ماندانا رادان، کارشناس اقتصادی