به گزارش خبرنگار اقتصادرَوا، در انتهای روز کاری وال‌استریت در تاریخ ۲۷ ژانویه ۲۰۲۵، شاهد اخبار جدیدی مبتنی بر ظهور هوش مصنوعی جدید چینی، یا به عبارتی DeepSeek بودیم. با انتشار این خبر، تنها در مدت ۱۰ ساعت، ریزش ۳ درصدی شاخص S&P 500 را تجربه کردیم. اگر تأثیر همین خبر را بر شاخص نزدک یا همان US 100 بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که این ریزش به ۵ درصد نیز رسیده است. از آنجایی که تمرکز شاخص «نزدک» روی صد شرکت بزرگ تکنولوژی‌محور آمریکایی است، می‌توان به این نکته پی برد که چرا ریزش در نزدک، بیش از S&P 500 بوده است. از آنجایی که تأثیر این خبر بر هر سه شاخص اصلی بورس وال‌استریت این‌گونه مشهود و ملموس بوده است، می‌توان به اهمیت صنعت تکنولوژی بر اقتصاد جهان، از جمله آمریکا پی برد. گویا قدرت مزیت رقابتی و کاهش حداکثری هزینه‌های تولید هوش مصنوعی چینی، در غرب کشنده و در شرق زایا بوده است و همین موضوع باعث ارزنده‌تر شدن DeepSeek نسبت به ChatGPT و امثال آن شده است.

در این یادداشت، به پاسخ پرسش‌های زیر می‌پردازیم:

• DeepSeek یا همان هوش مصنوعی چینی چیست و چه مزیتی نسبت به ChatGPT دارد؟
• تأثیر DeepSeek بر روی بازارهای مالی جهانی چگونه بوده است؟
• چه سناریوهایی برای آینده این جنگ اقتصادی رباتیک می‌توان متصور بود؟ (ادغام، تسلط یا تقسیم بازار؟)
• شایعه‌پراکنی به قصد خروج پول هوشمند از وال‌استریت؟

DeepSeek یک مدل هوش مصنوعی زبان‌محور است که برای پردازش داده‌ها، تولید متن و حتی کدنویسی پیشرفته طراحی شده است. چیزی که این هوش مصنوعی را از دیگر مدل‌ها متمایز می‌کند، کارآمدی و مصرف پایین منابع محاسباتی آن است. برخلاف ChatGPT که به پردازنده‌های سنگین و هزینه‌های بالا نیاز دارد، DeepSeek بهینه‌تر عمل می‌کند و همین نکته آن را به گزینه‌ای جذاب برای شرکت‌های کوچک‌تر تبدیل کرده است. یکی از جذابیت‌های دیگر DeepSeek متن‌باز بودن آن است. توسعه‌دهندگان می‌توانند این مدل را به دلخواه خود تغییر دهند و برای پروژه‌های مختلف شخصی‌سازی کنند.

چرا DeepSeek این‌قدر سر و صدا به پا کرده؟ چند دلیل برای این موضوع وجود دارد: اول این‌که DeepSeek نشان‌دهنده تلاش چین برای کاهش وابستگی به فناوری‌های آمریکایی مثل ChatGPT است. چین سال‌هاست که روی توسعه فناوری‌های بومی سرمایه‌گذاری کرده و DeepSeek یکی از نتایج این سیاست‌هاست. دوم این‌که DeepSeek با مصرف پایین‌تر انرژی و هزینه‌های کمتر می‌تواند برای بسیاری از شرکت‌ها که نمی‌توانند هزینه‌های سنگین ChatGPT را پرداخت کنند، یک جایگزین عالی باشد. و سوم، عملکرد این مدل در زبان‌های آسیایی مثل چینی بسیار بهتر از ChatGPT است.

به‌طور کلی، تأثیر DeepSeek بر بازارهای مالی جهانی، نزولی بوده است، اما نکته‌ای که حائز اهمیت است، این است که با وجود نزول‌های شدید در بازارهای بزرگ جهانی مثل داوجونز، نزدک، نیکی، استاکس و...، می‌تواند بر خروج پول هوشمند از این بازارها و به‌خصوص صنعت تکنولوژی دلالت کند. اما این امر لزوماً به معنای ورود پول هوشمند (بانک‌ها، معامله‌گران بزرگ، HTF و...) به بازار بورس شانگهای نمی‌باشد، زیرا شاخص «CHINA A50» صعودی را به اندازه ریزش سایر بازارهای بزرگ بین‌المللی تجربه نکرده است و حجم قابل توجهی نیز به این شاخص تزریق نشده است.

تأثیر کوتاه‌مدت این خبر بر بازار نزدک ۵- درصد، یورو استاکس ۱.۵- درصد، S&P500 ۳- درصد، NVIDIA ۱۱- درصد، ASML ۷- درصد، Broadcom ۱۰.۵- درصد و... بوده است. چیزی که بسیار قابل توجه است، ضرری به ارزش ۲۵۰۰ میلیارد دلار است که بر شرکت‌های تکنولوژی‌محور آمریکایی تحمیل شده است. لازم به ذکر است که این ضرر هنگفت، ارزشی معادل با ۲۰ برابر کل ارزش بازار بورس ایران است. از سوی دیگر، سهام شرکت‌های ژاپنی از جمله Tokyo Electron و Renesas Electronics نیز برای دومین روز متوالی، به ترتیب ۵.۷۱ درصد و ۳.۵۶ درصد ریزش کرده‌اند.

جنگ اقتصادی در عرصه هوش مصنوعی بین چین و آمریکا، با ورود پلتفرم‌هایی مانند DeepSeek وارد مرحله‌ای جدید شده است. این رقابت دیگر تنها بر سر تولید محصولات هوش مصنوعی نیست؛ بلکه آینده تسلط بر بازار فناوری و حتی اقتصاد جهانی را رقم خواهد زد.

در سناریوی اول، اگر DeepSeek بتواند با بهره‌وری بالاتر، هزینه‌های کمتر و متن‌باز بودن خود مزیتی پایدار نسبت به ChatGPT و امثال آن پیدا کند، ممکن است چین بتواند سهم بیشتری از بازار هوش مصنوعی را تصاحب کند و این موجب تضعیف شرکت‌هایی مانند OpenAI و Microsoft در بازارهای بین‌المللی خواهد شد (سناریوی تسلط).

در سناریوی دوم، چین و آمریکا به نوعی تعادل در بازار هوش مصنوعی می‌رسند. شرکت‌های غربی در حوزه خدمات سازمانی، ابری و مدل‌های پیشرفته همچنان پیشرو خواهند ماند و در مقابل، چین در حوزه‌های متن‌باز و نیازهای مصرف‌کنندگان در حوزه آسیا و کشورهای در حال توسعه تسلط پیدا می‌کند و در نهایت این سناریو موجب شکل‌گیری دو اکوسیستم جداگانه در بازار جهانی هوش مصنوعی خواهد شد (سناریوی تقسیم بازار).

در سناریوی سوم، شرکت‌های غربی مانند OpenAI و Microsoft، به جای رقابت مستقیم، DeepSeek یا شرکت‌های مشابه را یا خریداری می‌کنند یا با آن‌ها همکاری استراتژیک برقرار می‌کنند؛ این سناریو در صورت فشار سرمایه‌گذاران برای کاهش ریسک رقابت شدید امکان‌پذیر است.

در سناریوی چهارم، کاهش رقابت و انحصار دوباره آمریکا محتمل است؛ اگر شرکت‌های آمریکایی با حمایت‌های دولت و سرمایه‌گذاری‌های کلان بتوانند نوآوری‌های چینی را به چالش بکشند یا DeepSeek به دلیل تحریم‌ها یا محدودیت‌های ژئوپولتیکی نتواند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کند، سناریوی بازگشت سلطه آمریکا از جمله شرکت‌های Google، OpenAI و Microsoft رخ می‌دهد.

آینده رقابت هوش مصنوعی به عواملی چون سیاست‌های دولت‌ها، نوآوری‌های فنی و استراتژی شرکت‌های بزرگ فناوری بستگی دارد.

ادعای به دام انداختن و خارج کردن پول از دست سرمایه‌گذاران، ادعای بزرگی است، اما آیا می‌توان آن را صحت‌سنجی کرد؟ با نیم‌نگاهی به وقایع تاریخی، متوجه می‌شویم، پیش از جنگ اوکراین، روسیه بیشترین مقدار طلا را خریداری کرد و پس از انتشار خبر جنگ، کم‌کم شروع به فروختن آن مقدار طلا کرد اما فرایند فروش آن‌قدر آهسته ادامه پیدا کرد که بازار دچار مازاد عرضه نشود و روسیه هنوز بتواند طلای خود را با قیمت ارزنده‌ای بفروشد. پول هوشمند (Smart Money)، شامل سرمایه‌گذاران بزرگ و صندوق‌های پوشش ریسک است، معمولاً به دنبال ایجاد موقعیت‌های بهتر برای ورود به بازار هستند؛ انتشار اخبار منفی و یا بزرگ‌نمایی کردن آن در رسانه‌ها، می‌تواند قیمت‌ها را کاهش داده و این بازیگران در قیمت‌های پایین‌تر وارد بازار شوند. در بسیاری از موارد رسانه‌ها، به‌طور ناخودآگاه و یا حتی عمدی، اتفاقات را بزرگ‌نمایی می‌کنند و باعث ترس و نگرانی‌هایی در سرمایه‌گذاران خرد می‌شوند و آن‌ها را به فروش سهام وادار می‌کنند.

در مثال دیگر می‌توان به پیش‌خور شدن خبر کاهش تولید نفت توسط اوپک (OPEC) در سال ۲۰۲۰ اشاره کرد. در هفته‌های قبل از کاهش تولید، برخی شرکت‌های انرژی و بازیگران بزرگ بازار شروع به خرید قراردادهای آتی (Future) نفت کردند؛ پس از اعلام کاهش تولید، قیمت نفت جهش کرد و سود هنگفتی نصیب این سرمایه‌گذاران شد.

آخرین واقعه‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، ماجرای DeepSeek و هوش مصنوعی چینی در سال ۲۰۲۵ است. پیش از انتشار خبر رسمی معرفی DeepSeek و احتمال چالش آن برای شرکت‌های آمریکایی، کاهش مشکوک در حجم معاملات شرکت‌هایی مانند NVIDIA و Microsoft مشاهده شد. انتشار خبر باعث کاهش قیمت سهام این شرکت‌ها شد و احتمال خرید در قیمت‌های پایین‌تر توسط سرمایه‌گذاران بزرگ مهیا گردید.

اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان این سناریو را تشخیص داد؟ با بررسی تغییرات حجمی در معاملات پس از انتشار این اخبار، می‌توان شاهد افزایش حجم معاملات در قیمت‌های پایین‌تر بود، که احتمالاً پول هوشمند در حال خرید مجدد سهام بوده است

همان‌طور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، حجم ورود معامله‌گران تنها پس از چند ساعت به بیشترین مقدار خود در یک ماه گذشته رسید. دیگر نشانه‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، ثبات قیمت پس از کاهش شدید در بازار است. اگر بازار پس از ریزش خود سریعاً به سطح قبلی بازگردد، نشان‌دهنده خرید مجدد توسط بازیگران بزرگ است.

اما به نظر می‌رسد که تحت فشار بودن بازار سهام در ماه‌های اخیر تنها به این خبر وابسته نبوده است؛ موارد دیگر مانند نگرانی از رکود اقتصادی و گزارش‌های درآمدی ضعیف در برخی از شرکت‌های فناوری موجب کند شدن روند صعودی سهام شده است.

اگرچه DeepSeek به‌عنوان یک تهدید مطرح شده، اما نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که تنها عامل افت سهام تکنولوژی آمریکایی، این خبر بوده است. این احتمال که بازیگران بزرگ از این موج خبری برای جمع‌آوری سهام در قیمت‌های پایین‌تر استفاده کرده باشند، کاملاً وجود دارد.

یادداشت از: سامان قاسم پور، کارشناس اقتصادی